skanuj0005

Tomasz Ferenc, Krzystof Pafgan

Ryc. 20.4. Rodowód ilustrujący dziedziczenie re-cesywne sprzężone z płcią

- ustalić czy nie występuje pokrewieństwo między małżonkami.

20.1.3.

Rozpoznanie choroby i udzielenie porady

Ustalenie rozpoznania i toru dziedziczenia choroby w rodzinie ma zasadnicze znaczenie dla prawidłowego udzielenia porady genetycznej. Prawidłowo zebrany wywiad i wykonane badanie fizykalne z reguły nie wystarczają na ostateczne rozpoznanie choroby, a jedynie nasuwają podejrzenie występowania choroby lub zespołu uwarunkowanego genetycznie. Zatem do postawienia ostatecznego rozpoznania niezbędne jest wykonanie specjalistycznych badań m.in. badań cytogenetycznych, w tym oznaczenie kariotypu, analizy DNA, czy też ukierunkowanych badań biochemicznych i enzymatycznych.

Oznaczanie kariotypu jest podstawowym badaniem genetycznym w poradnictwie

genetycznym. Badanie i analizę kariotypu w okresie postnatalnym wykonuje się zazwyczaj w przypadku podejrzenia, że obraz kliniczny choroby (zespołu) jest uwarunkowany występowaniem liczbowych lub strukturalnych aberracji chromosomowych. Przyjmując aspekt praktyczny badań cytogenetycznych należy zaznaczyć, iż istnieje duże prawdopodobieństwo występowania chromosomopatii u dzieci z wrodzonymi wadami rozwojowymi ze współistniejącym upośledzeniem umysłowym (tab. 20.4).

Oceny kariotypu możemy dokonać również w okresie prenatalnym. Wykonanie tych badań jest uzasadnione tylko w przypadku występowania w rodzinie większego niż populacyjnego ryzyka urodzenia dziecka z chromosomopatią, a w szczególności gdy:

-    wystąpiła już aneuploidia u dziecka z poprzedniej ciąży,

-    obecna jest aberracja strukturalna chromosomów u jednego z rodziców,

-    wiek matki przekroczył 35 lat.

Znajomość ogólnych cech dziedziczenia

jednogenowego (autosomalnego dominującego, recesywnego i sprzężonego z płcią), empirycznego ryzyka wystąpienia chorób uwarunkowanych wieloczynnikowo u ludzi, oraz umiejętność interpretacji danych rodowodowych i klinicznych są warunkiem prawidłowej oceny wielkości ryzyka wystąpienia powyższych chorób u poszczególnych członków konsultowanej rodziny.

Tabela 20.4. Wskazania do wykonania badania cytogenetycznego [za Mazurczak T., 1997] ^{1 2 3 4 5 6 7 8 9}

W przeciwieństwie do chorób dziedziczących się zgodnie z regułami Mendla, analiza rodowodu nie pozwala na udowodnienie dziedziczenia wieloczynnikowego i niezbędne stają się dane uzyskane z badań korelacji rodzinnych i badań zgodności występowania cech u bliźniąt (tab. 20.1). Dla większości wieloczynnikowych cech jakościowych ryzyko ponownego wystąpienia cechy w rodzinie jest zwiększone w porównaniu z ryzykiem w populacji ogólnej. Wśród dalszych krewnych ryzyko wystąpienia cechy dziedziczącej się wieloczynniko-wo znacznie zmniejsza się, zbliżając się do wartości ryzyka populacyjnego. Wynika to ze zmniejszania się proporcji wspólnych genów wraz z oddalaniem się stopnia pokrewieństwa. Proporcje wspólnych genów u osób spokrewnionych przedstawiono w ta* beli 20.5.

Należy podkreślić, że udzielona porada genetyczna powinna mieć charakter informacyjny, a nie dyrektywny. Poradę genetyczną powinni uzyskać jednocześnie oboje rodzice w odpowiednim do tego czasie i warunkach. Na cały proces poradnictwa gen# tycznego w rodzinie potrzeba zwykle kilka wizyt w poradni genetycznej.

20.2.

Diagnostyka prenatalna

Diagnostyka prenatalna (przedurodzenlO^ wa) płodu obejmuje działania zmierzajt\08 do oceny prawidłowości rozwoju anulo* micznego i fizjologicznego płodu, w lym wykrywania wad rozwojowych i chorób gl* netycznie uwarunkowanych. Diagnostyk li prenatalna ma szczególne znaczenie w cliii robach uwarunkowanych genetycznie, gdy/ występuje podwyższone ryzyko przekuli* nia przez rodziców choroby .potomstwu dni' 20.6). Diagnostyka prenatalna może wnie/ć istotne informacje o stanie zdrowia płodu w rodzinach, w których urodziło się Jul dziecko z chorobą genetyczną. Szacuje nlf, że w około 8% wszystkich ciąż istniej# podwyższone ryzyko wystąpienia chorób

Tabela 20.5. Proporcje wspólnych genów u osób spokrewnionych

Stopień pokrewieństwa	Przykłady	Proporcje wspólnych genów
1	Rodzice w stosunku do dziecka. Rodzeństwo w stosunku do siebie, bliźnięta dizygotyczne	1/2
II	Dziadkowie w stosunku do wnuków. Siostrzeniec lub siostrzenica w stosunku do ciotki lub wujka	1/4
III	Kuzynowie pierwszego stopnia	1/8

Tabela 20.6. Przykłady chorób, które mogą być zdiagnozowane w okresie prenatalnym poprzez badanie ONA i/lub analizę biochemiczną komórek płodu i płynu owodniowego

.Choroba Huntingtona

Dystrofia mięśniowa (typ Duchenne'a, typ Beckera)

Dystrofia miotoniczna

Penyloketonuria

Galaktozemia

Hemofilia A i B

Hipercholesterolemia rodzinna Mukopolisacharydozy (różne typy)

Mukowiscydoza

Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa Nerwiakowlókniakowatość typu 1 Rdzeniowy zanik mięśni typu 1 (choroba Werdnlgi¹ -Hoffmana)

Wrodzony przerost nadnerczy Zespół Lescha-Nyhana Zespół łamliwego chromosomu X

1

   Stwierdzenie cech fenotypowych charakterystycznych dla określonego zespołu chromosomowego.

2

   Stwierdzenie zespołu wad rozwojowych i/lub cech dysmorfii ze współistnieniem opóźnienia rozwoju psychoruchowego.

3

   Niepowodzenia rozrodu:

-    dwa lub więcej poronienia samoistne w I trymestrze ciąży,

-    niepłodność o nieznanej etiologii.

4

   Urodzenie dziecka z wrodzonymi wadami rozwojowymi o nieznanej etiologii.

5

   Brak cech dojrzewania płciowego.

6

   Nieprawidłowa budowa narządów płciowych (obojnactwo).

7

   Pierwotny lub wtórny brak miesiączki o nieznanej etiologii.

8

   Znaczny niedobór wzrostu o nieznanej etiologii.

9

   Występowanie strukturalnej aberracji chromosomowej w rodzinie