skanuj0007

scikaityte/o zamrożonych klatkach filmowych jonasa mskasss

zamrożone klatki a poezja haiku

Aspekt ten zasługuje na szersze rozpatrzenie, sztuka i filozofia japońska wywarły bowiem duży wpływ na całą twórczość Mekasa; ponadto analogie pomiędzy zatrzymanymi chwilami filmowymi, a trzechwersowymi wierszami haiku są bardzo wyraźne. Pierwszym powodem, dla którego można wskazywać podobieństwo obrazów Mekasa do starożytnej formy poezji japońskiej jest kontemplacja natury, jej kolorów, kontrastów oraz zmian pór roku. Zarówno twórca Nowego Kina Amerykańskiego, jak i japońscy poeci ukazują przyrodę w najrozmaitszy sposób. Estetyzowany panteizm w twórczości autorów haiku wywodzi się z estetyki Zen, według której przyroda traktowana jest jako źródło natchnienia twórczego, gdyż we wszystkich jej zjawiskach tkwi wewnętrzne oraz zewnętrzne piękno: prostota, harmonia, asymetria oraz niedostrzegalność. W wypadku dzieła jonasa Mekasa ważny jest fakt, iż artysta dorastał na wsi, gdzie bardzo wyraźnie odczuwał zmiany pory roku, mógł obserwować najmniejsze detale przyrody, czuć wszystkie zapachy, słuchać różnych dźwięków. W zamrożonych klatkach filmowych artysta utrwala pejzaże: zachód słońca nad morzem, zimowy widok Nowego Jorku, letni ogród rodzinnego domu na Litwie itp. Obrazy cechuje wspaniała kolorystyka, dynamizm kompozycji, składają się one z różnorodnych detali, wśród których człowiek jest traktowany na równi ze wszystkimi elementami natury. Japońscy poeci haiku utrwalają obrazy przyrody w sposób podobny do pracy fotografa. Dla przykładu: czytanie wierszy Takahama Kyoshi, twórcy z pierwszej połowy XX wieku, jest prawie analogiczne do oglądania zdjęcia:

W dalekich górach słoneczne światło rozjaśnia smętne dzikie pola!

albo

Biała peonia -chociaż tak się nazywa jest różowa¹.

Wiersze haiku są budowane z detali, takich jak piskliwy śpiew cykady, zapach nieznanego kwiatu, trzepot skrzydeł motyla, unoszący się w górę dym itp. Owe fragmenty krajobrazu mogą być centralnymi obrazami, według których jest konstruowany wiersz, budowany jego nastrój oraz przedstawiane otoczenie poety. Takie samo zjawisko spotykane jest również w japońskim oraz chińskim malarstwie, gdzie kilka pociągnięć pędzla oznaczać może cały świat. W takiej strukturze dzieła wyraźny jest wpływ filozofii Zen, według której oświecenie może nadejść poprzez każdą niespodziewaną percepcję². Zamrożone klatki filmowe Mekasa - jak już wspomniano - zawierają dużo zbliżeń oraz detali, takich jak fragment łąki, ręce człowieka, przybliżony kwiatek, portret mężczyzny i dziewczynki, gałąź drzewa itd. Z takich właśnie prostych obrazów składa się całe życie ludzkie. Człowiek żyje sekunda za sekundą, minuta za minutą, dzień za dniem. Przytrafiają mu się różne rzeczy, spotyka rozmaitych ludzi. Czasami po prostu idzie, patrzy na drzewo, słucha ptaka. Obserwuje różnorakie detale. Wszystkie te drobiazgi powiązane są więzami życia, istnieją tylko w kręgu życia danej osoby.

Po drugie, zarówno w zamrożonych klatkach filmowych, jak i w wierszach haiku zawarte są uniwersalne wartości, symbole, metafory, „napomknięcia", wyrażające istotę bytu ludzkiego. Stanowią one punkt oparcia dla wyobraźni odbiorcy. W poezji japońskiej najczęściej spotykanymi obrazami tego rodzaju są: księżyc, kwitnące wiśnie, owoc, okno, droga, liść zerwany z drzewa. Symbolizują one mijający czas oraz tymczasowość egzystencji ludzkiej. Mają korzenie w religii buddyjskiej, która uczy, iż rzeczy pochodzące z tego świata nie są znaczące, szybko przemijają. Polegać na nich znaczy tyle, co swoją wiarę oddawać kurzowi i popiołom. Podobnych ob-razów-symboli są pełne zatrzymane chwile Mekasa. Niektóre z nich nawiązują do symboliki chrześcijańskiej, jak na przykład wino i chleb, ziarna -symbolizujące wieczne życie oraz trwałe wartości; dziecko odnoszące się do niewinności; obraz-spokojnego mórza z napisem i nagle nastała cisza (then suddenly it was quiet), kojarzący się z jednym z opisanych w Biblii cudów Chrystusa. Oprócz powyżej opisanych, w zdjęciach można wskazać również obrazy-napomknięcia, po dostrzeżeniu których odbiorca miałby zastanawiać się nad swoją drogą życiową, nad każdym zaczynającym się dniem. W tego rodzaju zdjęciach najczęściej ukazywana jest droga, drzewo, otwarte albo zamknięte okno, ulica, niebo.

Trzecim aspektem, na podstawie którego można porównać zdjęcia Jonasa Mekasa do dzieł japońskich poetów haiku (na przykład Masaoka Shiki oraz Kawahigashi Heikigotó, twórców pierwszej połowy XX wieku), jest utrwalenie szczegółów z otaczającego ich życia, zdolność zobaczenia zjawiska na nowo oraz ukazania go poprzez detal. Zarówno u Japończyków, jak i u litewskiego reżysera, są to przede wszystkim zwyczajne, mało znaczące fragmenty egzystencji. Dla ich twórczości (literackiej i filmowej) bardzo ważnym było zapisywanie chwilowych wrażeń oraz przekazanie uczuć wywołanych przez otoczenie. Na przykład w wierszach Shiki wyczuwa się samotność poety, którą opisuje z pomocą najprostszych detali otaczającego go świata:

scikaityte/o zamrożonych kSatkach filmowych jonasa

205

1

M. Melanowicz, Literatura japońska: poezja XX wieku. Teatr XX wieku, t. 3, Warszawa 1996, s. 86.

2

D. Keene, Japanese Literaturę, New York 1995, s. 9.