skanuj0022

46 WIELOZNACZNOŚĆ TERMINU NAUKA

kowych, organizację działalności naukowej,, pozycję społeczną pracowników nauki (kariery naukowe), wszelkie formy współpracy naukowej, sposoby upowszechniania wyników nauki⁵¹ oraz właściwą humanizację i te-chnicyzację nauki; chodzi zwłaszcza o społeczną odpowiedzialność naukowca oraz autonomię nauki.

Ekonomia nauki (w szerszym sensie) obejmuje zagadnienia dotyczące uwarunkowań gospodarczych uprawiania nauki (ekonomikę prac badawczych i rozwojowych). Nauka wymaga dziś ogromnych inwestycji i sprawnej organizacji (planowania, kierowania i kontroli badań naukowych tudzież instytucji zajmujących się nauką). Nauka jako układ instytucji zosr taje włączona do systemu polityczno-gospodarczego, ale z zachowaniem swej osobliwości (Z. Kowalewski). Niezwykle złożony problem stanowi ocena społeczno-ekonomiczna twórczości naukowej i efektywności nauki. Trudno tu o jednoznacznie określone kryteria. A tymczasem trafne wartościowanie jest nieodzowne do podjęcia optymalnych decyzji. Ekonomia nauki szuka odpowiedzi na pytania: jak najlepiej w stosunku do możliwości społeczno-gospodarczych planować i realizować naukę oraz jak najbardziej gospodarnie spożytkować wyniki działalności naukowej? Chodzi po prostu o to, jak prowadzić politykę naukową.

Polityka nauki wreszcie stanowi praktyczne dopełnienie nauk o nauce. Opierając się zwłaszcza na teorii poznania naukowego, historii i socjologii nauki, teorii organizacji badań naukowych i ekonomice, uzasadnia prognozy rozwoju nauki oraz odpowiednio do tego planuje, kieruje i organizuje życie naukowe. Polityka naukowa stanowi działanie skierowane na najbardziej efektywne osiągnięcia określonego celu za pomocą nauki (I. Małecki). Cele polityki naukowej to: 1° ustalenie kierunków rozwoju nauki i techniki; 2° stworzenie warunków zapewniających rozwój nauki; 3° wykorzystanie nauki dó zaspokojenia potrzeb społecznych, ekonomicznych i kulturowych. W szczególności polityka nauki ustala kierunki dla podstawowych badań wolnych oraz dla wszystkich badań wskazuje hierarchię celów. Następnie stwarza odpowiednie warunki optymalne realizowania tych celów, upowszechniania wyników naukowych, prowadzenia prac rozwojowych zakończonych zastosowaniami. Oczywiście, aby polityka nauki nie przestała być sobą, winna, poznając zasady tych działań, uzasadniać je na podstawie odpowiednich teorii. Przede wszystkim zaś powinna pilnie baczyć, by zachować hierarchię wartości kulturowych, by np. techni-cyzacja nauki nie przeszkodziła jej humanizacji.

⁵¹ Teoria i organizacja informacji naukowej stała się już oddzielną dziedziną naukoznawstwa.

II. HISTORIA POjęCIA NAUKI

Celem adekwatnego zrozumienia terminu nauka trzeba prześledzić ewolucję myśli metanaukowej. Nauka we współczesnym rozumieniu tego słowa osiągała bowiem swą samoświadomość stopniowo w ogromnie złożonym procesie dojrzewania. Trudno zaś byłoby to poznać bez uwzględnienia dziejów samej nauki w najbardziej istotnych momentach jej przemian. Okazuje się jednak, że z historycznego punktu widzenia nauka jest również zakorzeniona w określonych koncepcjach filozoficznych, które znamionują pewne odłamy społeczeństwa konkretnej epoki (J. Ladriere). Dlatego dzieje pojęcia nauki trzeba przedstawiać w częściowej przynajmniej konfrontacji z dziejami samej nauki tudzież filozofii. Idee naukowe nie rozwijają się bowiem samodzielnie, lecz w wyniku wielu czynników kulturotwórczych.

Jeżeli niełatwo jest ze względu na subtelną kwestię interpretacji i oceny przedstawiać dzieje nauki, to jeszcze trudniej wyłożyć trafnie jej dawne koncepcje. Dołącza się bowiem problem właściwego i jednolitego odczytania intencji referowanego teoretyka nauki oraz uwzględnienia jego sposobu posługiwania się głoszoną teorią i faktycznej roli tej koncepcji w dziejach. Tym łatwiej o pomyłki i nieporozumienia tutaj, gdzie wykład ma tak szczupłe rozmiary oraz pozbawiony jest cytatów i obszerniejszych wyjaśnień. W takich warunkach nie pozostaje nic innego, jak ograniczyć się do zasygnalizowania poglądów najbardziej charakterystycznych dla dziejów ogólnej teorii nauki oraz wspomnieć tylko o przełomowych faktach rozwoju samej nauki i poglądach filozoficznych¹.

Czasem zamiast poglądów z dawnej teorii nauki przedstawi się ówczesne spory co do sposobu stawiania i rozwiązywania zagadnień naukowych. Metoda bowiem stanowi istotny moment w koncepcji nauki. Zawsze jednak zamierza się pokazać przede wszystkim: rozwój pomysłów co do nazywania czegoś nauką, jakie kryteria decydowały o naukowości, na jakim podłożu filozoficznym i kulturowym rodziły się te pomysły i jakie cele przyświecały ich twórcom.