skanuj0129 (2)

248 Słowotwórstwo

zachowało się tylko w pozycjach, w których zwietrzało znaczenie wielokrotności, np. postępować naigrawać.

17.    -I- z- *-l- z formotwórczą funkcją, koniugacyjną tworzenia imiesłowu czynnego przeszłego drugiego, np. mówi-ł kaza-l niós-ł; por. scs. •nes-fo kopa-h chvali-h. O użyciu- tej formy w systomie koniugacyjnym por. Fleksja § 88.

18.    -» (y, o, e) i- a, o -f jb, ja, je) z formotwórczą funkcją koniugacyjną tworzenia imiesłowu przeszłego biernego, np. znan(y) sia-n[y) bra-n{y) kupowa-niy); por. scs. znam slm bbrarn kupocam. O użyciu tej formy w systemie koniugacyjnym por. Fleksja § 95.

19.    -on(y, a, e)4- *-en (z, a, o +- jb, ja, je) z formotwórczą funkcją koniugacyjną tworzenia imiesłowu przeszłego biernego, np. niesi-on(y) piecz-on(y) kradzi-on(y) iwicc-on(y) chwal-oniy)-, por. scs. nes-em petem kradenz svUtem chmlenz. O użyciu tej formy w systemie koniugacyjnym por. Fleksja § 95.

20.    -t-(y, a, e) z- *-(- (z, a, o + jb, ja, je) z funkcją jak wyżej, np. bi-t-(y) ku-t-(y) dg-t-(y) wypię-t-(y) pociągnię-t-(y)-, por. scs. biH kuH dgH pętz.

0    użyciu tej formy w systemie koniugacyjnym por. Fleksja § 95.

21.    -ąc- z- *-Qtjb\\*-ętjb formant z formotwórczą funkcją koniugacyjną tworzenia imiesłowu przysłówkowego współczesnego i imiesłowu przymiotnikowego, np. nios-ąc chwal-ąc; por. scs. nesgśtb chvalę&tb. O powstaniu

1    użyciu tych form w systemie koniugacyjnym por. Fleksja § 93.

22.    szy-\\-wszy- z~ *-śi-|*-®zś» z formotwórczą funkcją koniugacyjną tworzenia imiesłowu przysłówkowego uprzedniego, np. zbiwszy napisawszy przewidziawszy ominąwszy, por. scs. bimśi pssaazH vid$wsH minomU; stp. przyszedszy przywiodszy padszy, por. sos. padrM neszśi vedzki. O powstaniu i użyciu tych form w systemie koniugacyjnym (także o formancie -Iszy powstającym przez kontaminację) por. Fleksja § 94.

23.    -6- -ii z formotwórczą funkcją koniugacyjną tworzenia formy bezokolicznika, np. nieś-ó dźwigną-ć bra-ć widzie-6 chwali-ć, por. scs. nes^:ti dvigną-ti bira-ti yidl-ti cheali-ti. Szczegóły o tej formie w systemie koniugacyjnym por. Fleksja § 96. Tamże o zakończeniu -c, np. piec biec, jako rezultacie fonetycznego rozwoju *g-ti, *k-ti.

B. FORMISTY PRZEDROSTKOWE § 50. Zasób przedrostków

W § 6 była mowa o tym, kiedy morfem przedrostkowy wchodzi w skład pnia, a kiedy pełni funkcję formantu już to sam, już też wespół z innym formantem przyrostkowym.

Obecnie zaznajomimy się naprzód z zasobem przedrostków bez względu na to, czy są formantami, czy nie są, a w następnych paragrafach poda się przykłady wyrazów pochodnych, w których przedrostki pełnią funkcję formantów.

1.    bez-a-*bez--, por. scs. bezdtna bezmhmje bczurmni bezz>£bStvovali, poi. bezczynny bezmyślny bezpieczny obezwładnić zabezpieczyć itp.

W najstarszej dobie polszczyzny ma ten formant postać bież, np. Biez-dziad Biezdziedza biezczynić, z prawidłową miękkością spółgłoski początkowej, a z nieprawidłowym brakiem przegłosu. Występuje on wówczas bardzo rzadko, a w jego miejscu spotyka się formant przez, np. w przez-droży 'w bezdrożu’, przezdziatkini 'niepłodna’, przezmierny 'bezmierny’, przezwinny przczwiństwo przezwodny przezwodzie (w. XIV). Dopiero w XV w. wchodzi on w częstsze użycie może pod wpływem czeskim, któremu należałoby ewentualnie przypisać także twardość naglosowego b.

2.    do- *do-; por. scs. dosgśti dosaldcnije, poi. dobić dochodzić doczekać dopełniać doczesny dogodny dodatek dostatek dokonawać (w. XIV).

3.    na- £» *no-; por. scs. nasaditi natężali namćhniH naćętnH navod%, poi. napisać nachylić nabrać należny naród, stp. narodzenie nauczanie nauka (w. XIV), nachylek nagrabiec nakaza naezesny nadany nacierny /natrętny’.

4.    na-Om *na-1| *nai--, por. scs. naiskofće nainęśte naipale naitrlbsśi. W polszczyźnie średniowiecznej i jeszcze w XVI w. panuje pierwotny formant na-, np. ndstarszy ndlepszy nawyszszy. Trafiający się wówczas formant naj-jest prawdopodobnie pochodzenia czeskiego. Dopiero w XVII w. szerzy się naj-; dzieje się to po przeniesieniu stolicy państwa do Warszawy, kiedy język literacki został wystawiony na oddziaływanie dialektu mazowieckiego, który ma, wedle dzisiejszego stanu wiedzy, tylko lub w stanowczej przewadze właśnie przedrostek naj-. Być może, że współdziałał tu także -wpływ ruski.

5.    nad- *nad%-] por. scs. nadrleżati nadestojali, poi. nadchodzić nadstawić nadgryźć nadczłomek, stp. nadśpiać nadmagać nadbaba nadal adny .

6.    o- *o-; por. scs. omakati osgditi osnocansje, poi. obić ogrzać okłamać otoczenie ostrożny, stp. odarowanie opłcenie oświecenie (w. XIV), okartcieć okamieć omieszkawać omrocz ogrodziec omacny oparzysty.

7.    oó-i=*of>u-; por. scs. obuchodili obujęti oblakr, poi. objąć obchodzić obchód obszerny, stp. objednać 'zjednać’, obrządzić 'urządzić, załatwić’, obrochmanić 'ułagodzić’, obłaskawić, obiązać 'zobowiązać’, obcią-życiel 'gnębicicl’, obelża 'obelga’, obeszłość 'troskliwość’, obieś 'obwieś’, obdlużny 'podłużny’, obietnica, obeźrzenie, obrząd, obstąpić (w. XIV).