SL372699

skraju lub w miejscu, gdzie będzie on przyciśnięty meblem lub przybity gwoździem.

Rzeczywiste sieci krystaliczne nie są ukształtowane idealnie. Występują w nich różne nieprawidłowości. Mogą nimi być nie obsadzone atomami węzły sieci, dodatkowe atomy metalu rodzimego lub obcego występujące poza węzłami sieci. Tego rodzaju niedoskonałości nazywamy defektami punktowymi. Omówiona poprzednio dyslokacja stanowi defekt liniowy, który może istnieć w krysztale od jego powstania. W miejscach defektów sieci jest zachwiana równowaga energetyczna i pod wpływem bodźców zewnętrznych atomy łatwo przeskakują na pozycje zgodne z prawidłową strukturą sieci. Istniejące w materiale dyslokacje zgodne z kierunkiem obciążenia zewnętrznego ułatwiają poślizg, dyslokacje o kierunku przeciwnym będą stanowiły przeszkodę w poślizgu. Defekty punktowe nie odgrywają istotnej roli przy odkształcaniu sieci. Granice ziarn oraz większe obce wtrącenia w sieci krystalicznej stanowią przeszkody w przemieszczaniu dyslokacji i powodują umocnienie materiału. Osadzenie przemieszczających się dyslokacji na granicach ziam lub innych przeszkodach powoduje umocnienie materiału zwane zgniotem.

W materiale polikrystalicznym poszczególne ziarna mają różne kierunki możliwych płaszczyzn poślizgu. Odkształcenie rozpoczyna się w tych ziarnach, które mają płaszczyzny sieci ustawione zgodnie z kierunkiem działania obciążenia. Podczas odkształcania zmienia się kształt ziarn; ziarna wydłużają się w kierunku poślizgów. Powstaje struktura zwana teksturą zgniotu. Gdy przy znacznym odkształceniu w kierunku poślizgu materiału większość dyslokacji osadza się w kierunku poślizgu, następuje umocnienie, które wymaga, dla dalszego odkształcania, przyłożenia większych obciążeń (wywołania większych naprężeń). Obciążenia te mogą przekroczyć wytrzymałość materiału. Dalsza obróbka plastyczna staje się niemożliwa. W celu przywrócenia właściwości plastycznych materiału należy usunąć skutki zgniotu przez wyżarzanie rekrystali-zujące.

Zmiany struktury ziarn podczas odkształcania i wyżarzania przedstawiono na rys. 5.18. W wyniku odkształceń materiału polikrystalicznego (rys. 5.18a) zmienia się jego kształt i wydłużają ziarna (rys. 5.18Ó). W trakcie wyżarzania najpierw zanikają naprężenia wewnętrzne i zaczynają się pojawiać na

Rys. 5.18. Struktura metalu po zgniocie i rekrystalizacji: a) struktura me odkształcona; b) struktura odkształcona; c) powstawanie zarodków rekrystalizacji; d) struktura zrekrystali-zowana