Socjologia Kosi�skiego (15)

(filozof, psycholog, socjolog) i działacz socjalistyczny, który pod koniec żyda był kierownikiem katedry psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, ale swe zainteresowania badawcze w szerokim zakresie ukierunkowywał na zagadnienia społeczne; Stanisław Krusiński (1857-1886), warszawski publicysta i jeden z pierwszych propagatorów marksizmu w Polsce; Leon Petraźycki (1867-1931), wybitny teoretyk prawa i socjolog, który przez wiele lat był profesorem Uniwersytetu Petersburskiego, a od roku 1919 kierownikiem katedry socjologii prawa Uniwersytetu Warszawskiego; Róża Luksemburg (1870-1919), znana działaczka ruchu robotniczego i doktor ekonomii, którą interesowały społeczne konsekwencje industrializacji, partie i ruchy polityczne oraz inne zagadnienia stanowiące przedmiot badań socjologicznych; Julian Marchlewski (1866-1925), doktor filozofii, także znany działacz robotniczy, który pierwszy w Polsce zastosował metody materializmu historycznego do badania dziejów myśli społecznej (33].

Niektórzy z tych socjologów, jak Krzywicki, Petrażycki i Znaniecki w dziejach polskiej socjologii najbardziej zaznaczyli się w okresie międzywojennym.

b. Socjologia polska w okresie międzywojennym

Doniosłym wydarzeniem w dziejach każdej nauki jest uzyskanie statusu dyscypliny uniwersyteckiej. Socjologia polska nabyła go w początkach Drugiej Rzeczypospolitej, głównie dzięki F. Znanieckiemu, który zrezygnował z dobrze zapowiadającej się kariery naukowej w Stanach Zjednoczonych i powrócił do kraju, aby w nowo utworzonym Uniwersytecie Poznańskim zorganizować studia socjologiczne. W tym Uniwersytecie, w roku 1920, pod jego kierownictwem powstała Katedra Socjologii i Filozofii Kultury, później Instytut Socjologiczny, przekształcony w roku 1927 w Polski Instytut Socjologiczny. W trzy lata później, w roku 1930, zaczął się ukazywać ,^Przegląd Socjologiczny” — organ tej ogólnopolskiej instytucji naukowej. Założycielem i redaktorem naczelnym tego czasopisma był F. Znaniecki. Czasopismo to, jako pierwsze w Polsce o profilu wyłącznie socjologicznym, wychodzi do dziś, lecz w łódzkim ośrodku naukowym. Od roku 1930 zaczęto kształcić magistrów socjologii, czyli od tej pory socjologia w Polsce uzyskała status dyscypliny uniwersyteckiej.

W profesjonalnym kształceniu socjologów Znanieckiemu pomagali: Czesław Znamierowski (prawnik, filozof i socjolog) i Stefan Błachowski (psycholog), a później również jego wychowankowie: Józef Chałasiński, ks. Franciszek Mirek, Jan Szczepański, Tadeusz Szczurkiewicz i inni. Uruchomiono je jeszcze przed wydaniem decyzji o nadawaniu magisterium i socjologii. Istotną rolę w prowadzeniu dydaktyki z tego przedmiotu odgrywa! pierwszy w Polsce akademicki podręcznik z socjologii Wstęp do

socjologii (wyd. 1922 r.) i dwutomowa Socjologia wychowania (wyd. 1928-1930) oraz inne prace Znanieckiego, wydawane w języku polskim i angielskim, w tym Miasto w świadomości jego obywateli (wyd. 1931), czy Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości (wyd. 1934) [1541. Dzięki Znanieckiemu Poznań w stosunkowo krótkim czasie stał się prężnym i głównym ośrodkiem socjologicznym w Polsce.

W latach międzywojennych socjologia polska nie tylko uzyskała status dyscypliny uniwersyteckiej, ale i wysoką pozycję w polskiej humanistyce i światowej socjologii. Sukces ten jest przede wszystkim dziełem wybitnego uczonego, który przed objęciem profesury w Uniwersytecie Poznańskim miał już liczące się sukcesy naukowe w Stanach Zjednoczonych, gdzie wspólnie z W. I. Thomasem w latach 1918-1920 wydał pię-ciotomowe dzieło The Polish Peasent in Europę and America (wyd. polskie W. I. Thomas, F. Znaniecki, Chłop polski w Europie i Ameryce t. 1-5, Warszawa 1976), Cultural Reality (Chicago 1919) i inne prace. Sukcesy te zwielokrotnił głównie po roku 1939 przebywając w tym kraju łącznie prawie 30 lat. Polsko-amerykański dorobek naukowy Znanieckiego zajmuje w polskiej i światowej socjologii poczesne miejsce.

Socjologia polska okresu międzywojennego to głównie, ale nie tylko twórczość Znanieckiego i ośrodka poznańskiego. W ośrodku tym, oprócz F. Znanieckiego i jego uczniów znaczące sukcesy w dziedzinie socjologii uzyskał filozof i socjolog Władysław M. Kozłowski (1858 -1935). Pozostawał on jednak w cieniu twórcy polskiej socjologii akademickiej [71].

Silnym ośrodkiem socjologicznym w omawianym okresie, zwłaszcza w drugiej jego połowie, była Warszawa. Funkcjonowało tu znacznie więcej instytucji naukowych niż w Poznaniu czy innych ośrodkach uniwersyteckich i o wiele więcej socjologów. W ośrodku tym do bardziej znaczących reprezentantów środowiska socjologicznego należeli wymienieni już Ludwik Krzywicki i Stefan Czarnowski, którzy reprezentowali marksizm, głównie we wczesnym etapie swojej twórczości. Organizatorami i pracownikami stołecznych instytucji naukowych byli ponadto Jan Stanisław ’ Bystroń (1892 -1964), Władysław Grabski (1874 - 1938), Aleksander Hertz (1895-1983), Stanisław Ossowski (1897-1967), Stanisław Rychliński (1903 -1944) i inni socjologowie młodszego pokolenia, między innymi Józef Chałasiński (1904 -1979).

Prężnym ośrodkiem naukowym w latach międzywojennych, a głównie na przełomie ostatnich stuleci, był Lwów. Tutaj pod koniec ubiegłego wieku jako pierwsi na terenie Polski rozwijali socjologię B. Limanowski i W. Piłat oraz Ludwik Kulczycki (1866 -1941), który od roku 1920 pracował w Warszawie. Czołowym reprezentantem lwowskiej socjologii międzywojennej był wybitny historyk gospodarczy Franciszek Bujak (1875--1959). Wokół niego skupiało się rozproszone grono badaczy podejmujące, podobnie jak i on, monograficzne badania społeczno-gospodarczych problemów wsi.

41