strony8 39

Geoęjr.ifioty

Do c iekawych zjawisk należy bifurkacja. Termin len o/n.u . a m/d/ielenie (rozwidlenie) koryta rzeki na dwie odnogi lub więcej, któro płyn,) dalej w różnych kierunkach i należą do różnych dorzeczy. Klasycznym przykładem bifurkacji jest rozdzielenie koryta Obry. Część wód odpływa do Warty, część przez Obrzycę do Odry. Powodem jest równinne ukształtowanie terenu w Pradoli-nie Warszawsko-Berlińskiej, w której płynie Obra.

Czasami terminem „bifurkacja" określa się osobliwe skrzyżowanie rzek. Na terenie miasta Wągrowiec krzyżują się dwie rzeki: Nielba i Wełna. Ich wody prawie się nie mieszają, co zostało potwierdzone doświadczalnie za pomocą barwienia. Wyjaśnieniem tego dziwnego zjawiska jest położenie koryt rzecznych na różnych wysokościach. Jedno z nich jest korytem sztucznym, którego dno znajduje się na innej wysokości nad poziomem morza w stosunku do drugiego. W miejscu skrzyżowania nurty, czyli te miejsca, w których płynie najwięcej wody, znajdują się na na różnej wysokości. To dlatego nie następuje ich mieszanie. Jeden nurt przepływa nad drugim. Zjawisko to nie jest trwałe. Koryto położone wyżej jest intensywniej erodowane. Postępująca erozja wgłębna doprowadzi po pewnym czasie do wyrównania poziomów koryt.

Asymetria dorzeczy

|H/(iWii(|;i tlo-i /oczy prawych ii.kI lewymi

Cechą charakterystyczną sieci rzecznej w Polsce jest jej asymetria (ryc. 5.5, str. 39). Powierzchnia prawych części dorzeczy jest większa od powierzchni lewych części dorzeczy. Dla obli najważniejszych dorzeczy Polski stosunek ten kształtuje się mniej więcej jak 7:3. Wyjaśnieniem tego faktu jest ukształtowanie terenu, nachylonego w kierunku północno-zachodnim (NW). Dodatkowo odpływ w tym kierunku ułatwia równoleżnikowy przebieg pradolin. Niektóre rzeki, na przykład Warta, na długich odcinkach wykorzystują obniżenia pradolin bądź też tworzą doliny przełomowe przez wysoczyzny morenowe i dlatego ich przebieg jest „schodkowaty”.

Ustrój rzek Polski

doszczowo-śnieżny ustrój i/ek w Polsce

Ustrojeni rzek nazywamy sposób, w jaki kształtują się ich przepływy w ciągu roku. Ustrój rzek zależy przede wszystkim od sposobu zasilania oraz klimatu. Rzeki w Polsce są zasilane przez opady deszczowe i roztopy śnieżne, dlatego ich ustrój określa się jako deszczowo-śnieżny. Taki sposób zasilania pociąga za sobą konsekwencje w postaci znacznej zmienności przepływów. Najwyższe stany wód (wyżówki) występują w czasie wiosennych roztopów, a nieco mniejsze w lecie w trakcie maksymalnych opadów, które mają miejsce najczęściej w lipcu. Najniższe stany (niżówki) związane są z miesiącami zimowymi, kiedy opady są mniejsze, a woda uwięziona w postaci śniegu. Drugi moment, kiedy w rzekach obserwuje się mniejsze przepływy, to koniec sierpnia i wrzesień. Opady są wtedy mniejsze, a wysoka temperatura powietrza sprawia, że parowanie jest wysokie.

MOH/I

SŁUPSK

/ n t o k /i Gdańsk /i 'NIA

GDAŃSK / ~

N(>Un'

C-tOft/rtW WLKR

POZNAŃ

WARSZAWA

SIMONA GÓRA

KALISZ

RADOM

WROCŁAW

.WAŁBRZYCH

CZĘSTOCHOWA KIELCE

KRAKÓW _TARNÓW

LUT31 IN

RZESZÓW

I BIELSKO-BIAŁA

Iluwltiko Morza Bałtyckiego,	Zlewisko Morza Czarnego,	Zlewisko Morza Północnego,
dni zoczę:	dorzecze:	dorzecze:
|! | Wisty	1 1 1 Dunaju	m Łaby
II 1 Odry	IBłl 1 Dniestru
|| | Nit Mima	■■ Dniepru
l 1 1 i/ok pobrzeża Morza Bałtyckiego i Pregoty		50 0 50 li

Myt V /łowiska i dorzecza rzek Polski

1'iiwimI/Io

Powodzie są w Polsce dotkliwymi kataklizmami. Spośród wszystkich l il.r.lm! żywiołowych powodują one największe straty ludzkie i ekonomii /tu leli występowanie i przebieg są ściśle związane z klimatem, i pi cz to z ustrojem rzek. Powodzie zdarzają się w porach najwyż •». \t h .tanów wod w rzekach Powodził- wiosenni mają związek z nagły ml vi lipieniami i powstaniem dużych ilości wod lo/lopowych. Nzczc

przyczyny powodzi: nagło odople ula wlosnnno lotnio opady cofka