viewer19

90

Takie uięcie yasadniczcj dynamiki nic jest kwestią po promu „dodania'* chorwackich Serbów do równania. Ukierunkowuje ono raczej nasza uwagę na leżące u podłoża zróżnicowane procesy. Biegunowe ujęcie konfliktu serbsko-chorwnekiego obejmuje serbskie Parcie do hegemoni i, będący na nie reakcją chorwacki ruch sccc-sjooistyczny i wynikającą z nich wojnę agresywną przeciw niepodległej Chorwacji. W przeciwieństwie do biegunowego, potrójne ujęcie ogniskuje *ię na złożonym oddziaływaniu wzajemnym trzech M* chodzących na siebie i wzajemnie się wzmagających procesów: przyj* rnowania narodowej orientacji przez nowo powstałe państwo chorwackie (zarówno przed, tak i po formalnym ogfcnzcniu niepodległościX wzrastającej niechęci i nacjonalistycznej mobilizacji Serbów na etnicznych terenach granicznych Chorwacji oraz rozwoju radykalnego i gwałtownego stanowiska więzi z nv1akamt za granicą w nowo powstałym państwie serbskim, stanowiska, które doprowadziło do interwencji coraz bardziej /dominowanej pracz Serbów armii jugo-shswiańskicj w Chorwacji w ramach realizacji planów uratowania „Wielkiej Serbii” z gruzów federacji.

Ujęcie biegunowe prawidłowo ujmuje chorwackie dążenie do autonomii i niepodległości jako odpowiedź, w znacznej części, na ■serbską ascrtywiiość nacjonalistyczną. Używanie przez Milcócvi«fr nacjonalistycznej retoryki w celu uzurpowania sobie przywództwa w Serbskiej Partii Komunistycznej w< wrześniu 1987 roku i zmobilizowania później masowego poparcia — zwłaszcza podkreślanie pr/« niego prześladowań Serbów w przeważa jąoo albańskim Kosowie oraz potrzeby odzyskania serbskiej kontroli nad tym regionem poprze* ograniczenie jego konstytucyjnie zagwarantowanej autonomii — stanowiło fundamentalne i destabilizujące wyzwanie dl a skonstruowanej pracz Titę niepewnej równowagi narodowej. Klucz do niej leżał w instytucjonalnych ograniczeniach siły Serbii, uniemożliwiających Serbom odzyskanie politycznej dominacji, jaką mieli, z katastrofalnym skutkiem, w międzywojennym państwie jugosłowiańskim. Serbskie dążenie do odzyskania kontroli nad Kosowem (i nad podobnie formalnie autonomiczną serbską prowincją Vojvod»ńa) bezpośrednio naruszyło te ograniczenia i zbudowaną na nich delikatną równowagę. Chociaż nacjonalizm chorwacki, wskrzeszony w późnych latach osiemdziesiątych, z pewnością miał głębokie korzenie historyczne i pod wieloma względami mógł być uważany za odrodzenie chorwackiego ruchu nacjonalistycznego z lal I9<»9—1971 (aczkolwiek -wykraczające poza ten ruch>, byl on w decydującej węści odpowiedzią iu to destabilizujące serbskie drżenie do hegemonii w obrębie Jugosławii^,f.

Chociaż biegunowe ujęcie wyjaśnia prayc2yny i przeszłość chorwackiego dążenia do autonomii i niepodległości, nic pozwala na uchwycenie jego natury i konsekwencji. Przedstawiając je jako ruch ucajomaiytmyt ujecie biegunowe pomija iiopicó, w jakim było ono zarazem w nicrwdzUrlny sposób ruchem zorienJOtednym narodom) — ruchem w celu zapewnienia chorwackiej „własności" oraz kontroli nad terytoriami i instytucjami Chorwacji, w celu uczynieniu jej państwem chorwackiego narodu i dla chorwackiego narodu.

Było to widoczne w wyborczej retoryce, z jaką Franjo Tudjman, przy silnym finansowym wsparciu nacjonalistycznych emigrantów chorwackich, zwyciężył w wyborach wiosna IWO roku, a zwłaszcza, w nacisku, jaki kładł na głębokie różnice kulturowe między Serbami a Chorwatami oraz na potrzebę zastąpienia Serbów Chorwatami, W przeszłości nadmiernie reprezemo wartych na kluczowych stanowiskach kulturalnych, ekonomicznych i administracyjnych. Było W również widoczne w ikonografii nowego reżimu, zwłaszcza we wszędzie obecnym znaku x umieszczoną. na tarczy czerwono-białą szachownicą, który by I emblematem średniowiecznego państwa chorwackiego, a także zbrodniczego państwa usuuzowilucgo wałów wojny (którego kategorycznego i publicznego potępienia przez nowe władze zabrakło). Było W widoczne w oficjalnej i nonsensownej „chorw&tyzacji' ’ języka. Było ko widoczne w retoryce nowej chorwackiej konstytucji, która głosi „pełną suwerenność państwa’" jako „historyczne prawo narodu chorwackiego" i symbolicznie pozbawia Serbów ich uprzedniego statusu jako „współwłaścicieli"’ republiki. I było to widoczne, być może w najbardziej znaczący sposób, w faktycznej czystce przeprowadzonej głównie w administracji państwowej, lecz również poza nią, w której wielu Serbów straciło pracę”.

" jam* ,n*|uę odradza wę scitnlócęo imMulumu Ul <n»crtW)2ieu«fyefe wh. w: Veljte Vujaeśc. Cwóaahw and Natiematim m Kuma amf Strha, rvrjHa»-ł iMiKTłM, Unlveruiy ■of Califocnia, tWrSc-ljr, IOW.

" Z*b. MtUu Cilenny. fki Polioj Ytętotana : Tkt Durd BiJka* tr>, lindan: fmcułn. im, zwUHCra », 12—IV, 77, 81—tó; Leo««rd J. Cohen, ifoAm JUS.'