DSC06364 (2)

Tworzenie hipotez nic jest wcale takie proste, jak mogłoby się wydawać. Trzeba mieć dużą wiedzę teoretyczną z zakresu objętej badaniami problematyki, dobrą orientację w wynikach dotychczasowych badań na ten lub zbliżony temat oraz pewną intuicję badawczą. Bardzo przydatne mogą być również własne obserwacje i doświadczenia. Tworzenie hipotez wymaga zatem dość dużej aktywności poznawczej badacza lub zespołu badawczego, która obejmuje studiowanie odpowiedniej literatury (merytorycznej i metodologicznej) oraz pracę myślową, której rezultatem będzie ostateczna formuła hipotezy.

Chociaż hipotezom nadaje się wysoką rangę wśród innych czynności badawczych, powszechnie podkreśla się ich znaczenie w badaniach naukowych i uznaje się je za „wszechstronne w nauce”¹ \ to trzeba również zauważyć, że nie w każdych badaniach zachodzi konieczność tworzenia hipotez, a w niektórych jest to wręcz niepożądane i szkodliwe. Najbardziej pożądane jest tworzenie hipotez w badaniach pedagogicznych o charakterze eksperymentalnym, natomiast niecelowe jest ich formułowanie do problemów badawczych dotyczących tylko opisu i analizy badanych faktów, zjawisk czy procesów, bez wnikania w zachodzące między nimi relacje. Szkodliwość hipotez w takich badaniach polega na tym, że mogą one w sposób tendencyjny i stronniczy wpływać na gromadzenie i selekcję materiału badawczego¹⁵⁰. Takimi badaniami są m.in. badania dotyczące historii myśli pedagogicznej, historii szkolnictwa. funkcjonowania określonego rodzaju placówek opiekuńczo--wychowawczych czy instytucji oświatowych.

Hipotezy ukierunkowują organizację i przebieg badań, ale jak słusznie twierdzi T. Pilch, nie mogą ich zastąpić¹ . Wymienione wcześniej przez J. Gniteckiego hipotezy zerowe i alternatywne, które wyszczególniają także J. Sztumski i S. Juszczyk¹⁵*, określane również jako konstruktywne, są charakterystyczne przede wszyst-

FiUaoJia a tunika. Zarys encykti>i>ett\vzny. Wtocla\v^\Vjrsaa\v»-Krakó\v-Gdai\sk-Lódź 19S7, s. 206.

M. I otuKki: ItyMWUtitfcenic «to metodologii.... op. cit„ s. 127. ^m T. Pilch: Op. cii., s. 69.

.1. Srtumski: Op cii. s. 55; S. Jus/v/>k; Op, cit„ s. 55.

76