0030

18

Wytwórczość czasów dawniejszych.

pożywienia i dzielenia na kawałki w porównaniu z przyrządami, jakie posiadają zwierzęta, są mu nadane przez przyrodę bardzo po macoszemu, również jak i naturalna jego broń, paznogcie i zęby; mimo to wszakże taż sama przyroda wyposażyła go w tak wielkie zalety, w porównaniu ze wszystkiemu istotami, zamieszkującemu wspólnie z nim ziemię, że z ich pomocą udało mu się podbić wszystko, nawet spożytkować siły przyrody i wysunąć się na pana całego stworzenia.

Jeżeli u niektórych zwierząt widzimy rozwinięte wybitnie pewne jakieś przymioty, to z pewnością rozwój ich nastąpił na karb innych. Wykształcenie budowy cielesnej zwierzęcia i jej zużytkowanie jest więcej jednostronne, zastosowane ściśle do szczególnego jego sposobu życia, choćby to życie doszło nawet do wysokiego rozwoju. U ludzi jest zupełnie inaczej; wszystkie ich właściwości nie są tak silnie odznaczone, lecz za to posiadają całą ich ilość złączoną w całość harmonijną, tak że we wszystkich kierunkach mogą zachować złoty środek. To wszakże nie uzdolniłoby jeszcze człowieka do zdobycia sobie w przyrodzie wszechwładnego obecnie stanowiska; przyroda obdarzyła go nadto takiemi przymiotami, które go wywyższają ponad wszystkich współmieszkańców naszej ziemi: chód prostopadły, podczas którego a także wogóle, może swobodnie rozporządzać członkami przedniemi, następnie wydoskonalenie rozwoju tych członków, mianowicie rąk, zbudowanych zupełnie odpowiednio do celów, jakim mają służyć, położenie oczu w głowie wzniesionej, dozwalające na powiększony obszar widzenia i wreszcie nadzwyczajna ilość mózgu w stosunku do całego ciała, w czem góruje nad pozostałemu zwierzętami, mózgu będącego siedliskiem jego władz duchowych, które mu wskazują, jak ma użyć odpowiednio swych sił i zrobić z nich najlepsze zastosowanie. Mózg ten, który stawiał człowieka ponad zwierzętami, początkowo nie był zapewne tak rozwinięty jak obecnie, doskonalił się bowiem podczas całego rozwoju, lecz pierwszy człowiek, albo powiedzmy lepiej praczłowiek lub też człowiek pierwotny posiadał wszakże mózg większy niż najlepiej rozwinięte zwierzęta. I chociaż pierwotnie różnica ta nie była bardzo znaczną, przypuszczalnie bowiem praczłowiek nie miał mózgu większego jak Pithecantropus erectus (Dubois, porównaj Wszechświat i Człowiek tom II str. 193), była jednak wystarczającą, ażeby go wynieść ponad otoczenie zwierzęce i dać mu możność do zawładnięcia dominującego stanowiska. Chód prosty, większa ilość mózgu i mowa wyróżniają człowieka od zwierząt. Rozumiemy tu rzeczywiście chód prosty taki, jakiego człowiek używa. Czasami małpy wyższego rzędu jak gibbon i orangutang chodzą prosto, lecz czyż można porównywać ze swobodnem i dumnem stąpaniem ludzi nędzne kołysanie się gibbona, używającego swych długich ramion do utrzymania równowagi, lub wykonywany przy pomocy rąk chód prosty oranga lub goryla, chodzących rzeczywiście na czworakach. Coś w rodzaju mowy przypisują także wielu zwierzętom a niedawno nawet rybom, którym jeden z ichtydogów wyznacza siedm zmysłów a jednym z nich jest mowa (Contemporary Review 1903). Lecz jeżeli zwierzęta nawet