0473

460

ZIEMOWIT III (ż. EUFEMIA, LUDMIŁŁA).

X. 3.

na którym jako świadek występuje jego teść Mikołaj II opawski; przypuścić trzeba, że w czasie tym jego córka, żona Ziemowita, jeszcze żyła, inaczej trudnoby sobie było wytłomaczyć racyą pobytu jego w Polsce¹). Jest to ostatni, pośredni ślad jej życia. Zmarła tedy między dniem 13 lutego 1359 r. a r. 1362²).

2. Ludmiłła.

Drugą żoną Ziemowita była według Janka z Czarnk.^{3 4}) niepodana z imienia córka Włodzisława, księcia ziembiekiego (na Miinsterbergu). W przekazie tym zaszła oczywista omyłka co do imienia jej ojca, nie było bowiem ani podówczas, ani nigdy później w rodzie Piastów ziembickich księcia Włodzisława; imię jego musiało tedy brzmieć inaczej. Niewątpliwie nie był jej ojcem Bolko I, który zmarł jeszcze r. 1301 ■*); mógł nim być chyba jego syn, Bolko II, albo Bolka II syn Mikołaj Mały. Pierwszy ożenił się przed 22 listopada 1321 r., a zmarł 11 czerwca 1341 r.⁵), drugi ożenił się przed 23 października 1343 r., a zmarł 23 kwietnia 1358 r.⁶). Obaj w czasie około r. 1360, w którym przyszło do skutku drugie małżeństwo Ziemowita, mogli mieć córkę w wieku odpowiednim do wejścia w związki małżeńskie. Myłka w imieniu, przekazanem przez Janka z Czarnk. da się jednakowoż łatwiej -wytłomaczyć, jeśli zamiast Włodzisława podstawimy Bolesława, aniżeli gdybyśmy zamiast Włodzisława podstawić mieli Mikołaja. Jest w tem wskazówka, że ojcem drugiej żony Ziemowita był Bolesław II⁷). W powieści ludowej o żonach Ziemowita⁸) ojciec jej nazwany jest Bolkiem; jakkolwiek wia-rogodność szczegółów przez to źródło przekazanych, podlega rozmaitym zarzutom, to jednak w tym względzie zdaje się ono polegać na dobrej informacyi.

Nadawane niniejszej żonie imię Eudoksya ⁹) lub Elżbieta^{10 11}) nie ma jakiegokolwiek poparcia w źródłach. W powieści ludowej ⁿ) nazywa się ona Ludmiłła. Widzieliśmy, że powieść ta nawet co do imion nie jest wolną od błędów¹²), wszelako jest to jedyny poważniejszy przekaz, jaki o imieniu niniejszej księżny posiadamy, i dlatego dajemy mu tu pierwszeństwo, nie mogąc zresztą sprawdzić, ponad wszelką wątpliwość, jego wiarogodności. Pojawienie się imienia Ludmiłły w rodzie książąt ziembickich nie może budzić wątpliwości, jeśli zważymy, że już kilkakrotnie przedtem imię to używanem było u Piastów śląskich¹³), jak nie mniej, iż Ludmiłły stryj, Henryk I świdnicki, żonaty był z królewną czeską ^u), za której pośrednictwem imię to, w Czechach z dawna używane, przedostać się tu mogło.

1

Jak trafnie przypuszcza Kopetzky, Z. Gesch. u. Geneal. d. Pfemysl. Herzoge in Troppau 82. — 2) Grotefend, Stammtafeln XI. nr. 6, przez błędne zużytkowanie wyników pracy Kopetzky’ego, podaje mylnie, jakoby Eufemia zmarła dnia 12 lutego 1359 r. — 8) Mon. Pol. II. 693. — 4) Grotefend, Stammtafeln I. nr. 34. — 5) Ibid. IV. nr. 6. — 6) Ibid. IV. nr. 13. — I) Tak trafnie przyjmuje już Naruszewicz, Hist. nar. poi. VI. 141 uw. 4. toż Grotefend, Stammtafeln IV. nr. 14. — 8) Narbutt, Pisma histor. 296 u w. a. Obszerna ta powieść zgadza się w głównej treści z przekazem Janka z Czarnk. o losach drugiej żony Ziemowita (Mon. Poi. II. 693. 694); w niektórych jednak drobniejszych szczegółach zawiera odmiany. Główną różnicę stanowi występująca tu postać Dobka, podczaszego nadwornego, rzekomego uwodziciela Ludmiłły, który miał być przebraną kobietą, o którym to szczególe Janko nic nie wie. Pytanie, czy powieść ludowa miała tu na myśli jakąś rzeczywiście istniejącą postać historyczną, rozwiązuję ujemnie, dokumenty bowiem z czasów Ziemowita nie wspominają nigdzie podczaszego Dobka; występujący dopiero na dokumencie księcia z 21 stycznia 1381 r. (Kod. dypl. Wielk. III. nr. 1785) podstoli Dobko sprawuje inny urząd i z pewnością nie odegrał roli w tragedyi rodzinnej, miał bowiem według powieści być poprzednio zabitym przez Ziemowita. Zastanawiają daty przytoczone przez Narbutta, jak n. p. data śmierci pierwszej żony (1370 r.), data ślubu

2

z drugą żoną (r. 1372), z pewnością błędne, a wątpić należy, iżby istnieć mogły w powieści ludowej, która datami nie rozporządza. Przypuścić można, że są one wtrętem samego Narbutta, łub autora owego „autografu¹*, z którego Narbutt powieść prze

3

pisał. Przez to nasuwa się pewna wątpliwość, czy mamy tu do czynienia z czystym i niezamąconym tekstem powieści ludowej, czy też z literackiem jej opracowaniem, w którem znajdują się już dodatki opracowującego. W braku jakichkolwiek wskazówek

4

wątpliwości tej nie rozstrzygam; podnoszę natomiast jeszcze niektóre dalsze błędy. Jeżeli według powieści Ludmiłła poślubioną

5

została r. 1372, a potem, jak skądinąd wiemy, urodziła Ziemowitowi trzech synów (A’. 10—12.), to najwcześniejszą datą jej

6

śmierci może być rok 1375; według powieści Dobko po jej śmierci odbył pielgrzymkę do Ziemi świętej, z której powrócił po

7

siedmiu latach, a dopiero potem zabity został przez księcia. Powrót nastąpiłby zatem r. 1382; wtedy jednak Ziemowit III już

8

nie żył. Mylnie też podanem jest tu imię córki Ziemowita, żony Kaśka szczecińskiego (X 8.); nazywała się ona nie Salomeą,

9

ale Małgorzatą. W ogóle powieść podana przez Narbutta, o ile odbiega od przedstawienia Janka z Czarnk., zawiera wiadomości

10

bałamutne, i można z niej korzystać tylko z wielką ostrożnością.— 9) Kozłowski, Dzieje Mazow., tabl. gen.; w tekście nazywa

11

on ją jednak Ludmiłła (130). Pod imieniem Eudoksyi przywodzi ją też Car o, Gesch. Pol. II. 289 uw. 1. — 10) Stecki, Rodow.

12

książ. poi. i Grotefend, Stammtafeln IV. nr. 14. — U) Narbutt, Pisma histor. 296 uw. a. — 12) Por. uw. 8. — 13) Por.

13

n. p. Grotefend, Stammtafeln I. nr. 3. V. nr. 2. — 14) Ibid. IV. nr. 3.