7293648365

jako aluzję literacką, ewokującą tło, na którym utwór ma być ustawiony w czytelniczym odbiorze, bądź - nierzadko -jako prostą omyłkę”⁵¹. I dlatego też np., zwłaszcza w myśleniu w perspektywie komunikacyjnej, nie można, rzecz jasna, mieszać gatunku z jego nazwami gatunkowymi⁵². Istnienie gatunków definitywnie przestało zależeć od ustalenia się takiego bądź innego ich systemu. Gatunki niedostrzegane same o sobie przypominają, wkraczają do akcji niezależnie od intencji autorskich. Pojawia się niepozba-wiona przecież konsekwencji semantycznych sfera geno-logicznej samowoli tekstu. A z kolei użyciu języka genolo-gii przez twórcę towarzyszy w dziele wytwarzanie się i scalanie, niemożliwych do końca do zaprojektowania, gatunkowych sensów i jego poszlak po stronie odbioru.

Zjawiskom literackim rodzącym się na przełomie XIX i XX wieku wychodzi naprzeciw koncepcja mowy poetyckiej Julii Kristevej. Odbierana łącznie z psychoanalitycznymi teoriami Jacques’a Lacana będzie nas interesowała bardziej w tych miejscach, w których daje świadectwo inspiracjom Bachtinowskim oraz wykazuje zbieżności z semiotyką Jurija Łotmana. Mówiąc w dużym skrócie, koncepcja ta postrzega realizowanie się wypowiedzi literackiej nie w „pod-systemie” języka w ogóle, lecz ponad nim. Język poetycki określa się w niej jako „uporządkowaną nieskończoność”, system dopełniających się kodów, będących tylko podzespołami tej nieskończoności (np. język użytkowy, metajęzyk naukowy, sztuczne systemy znakowe). Dynamika mowy poetyckiej, jak pisze Kristeva, widoczna w przełamywaniu przyzwyczajeń językowych daje badaczowi możliwość obserwowania „stawania się znaczeń”.

Przyjęcie tej perspektywy oznacza porzucenie lingwistycznych ujęć gatunku, jako czynnika formotwórczego wnoszą-

⁵¹    I. Opacki: Krzyżowanie się postaci gatunkowych..., s. 144.

⁵²    Na ten temat zob. np. T. Todorov: Dictionnaire ecyclopediąue de Sciences du langage. Paris 1972, s. 188-192. Przeciwko mieszaniu „przedmiotów genologicznych”, „pojęć” i „nazw genologicznych” występowała zdecydowanie S. Skwarczyńska w: Wstęp do nauki o literaturze. T. 3. Warszawa 1965.

21