teoria literatury0

jedności i tożsamości) i na ten sam cel, którym Jest poznawcze a wszechstronne i wielorakie jego opanowanie.

Ten dialektyczny stan rzeczy w nauce o literaturze, dynamizujący na ogół jej rozwój i naukową produktywność, zwraca naszą uwagę na stosunki zachodzące pomiędzy poszczególnymi, należącymi do niej dyscyplinami. Nie ograniczają się one do stosunku przyległości, który pozwoliłby je określić jako równoległe, współobecne, ale wzajemnie sobie obce, poddające się dla charakterystyki nauki o literaturze prostemu — z racji swej samodzielności — podsumowaniu, tak ich samych, jak i ich osiągnięć naukowych indywidualnych, i to również w całości dorobku nauki o literaturze. W rzeczywistości — jak to wynika z dialektycznego w niej stanu rzeczy —. przyle-głość poszczególnych dyscyplin nie wyklucza żywych ich wzajemnych śló-sunków wynikłych z oddziaływania jednych na drugie, z ich usługowości wzajemnej lub jednostronnej — i to różnego typu, bez wykluczenia krytycznej ingerencji jednych z nich na pole badawczego działania drugich. I bodaj że dla rozwoju i naukowej płodności nauki o literaturze ten rodzaj stosunków pomiędzy wchodzącymi w jej skład dyscyplinami ma znaczenie największe. Toteż — jak się wydaje — ważkość poszczególnych dyscyplin w orbicie nauki o literaturze jest tym większa, im większy jest wkład ich usługowości w aktywność innych dyscyplin, im silniejsze jest ciążenie ich naukowego dorobku na procesie badawczym i na dorobku innych dyscyplin, jak też na całości dorobku nauki o literaturze. Z kolei stopień ważkości wyznacza miejsce konkretnej dyscypliny literaturoznawczej wśród bratnich jej dyscyplin, czyli także określa jej rangę w całości nauki o literaturze.

W ostatecznym rozrachunku rodzaj i stopień fungowania poszczególnej dyscypliny w polu nauki o literaturze, a więc także jej ważkość i jej miejsce wśród bratnich dyscyplin zależy od jej własnego oblicza, od jej wyodrębniającej się indywidualności.

Otóż niewątpliwie teoria literatury szczególnie się wyodrębnia specyfiką swego oblicza wśród bratnich dyscyplin.¹ Dwa zwłaszcza jej rysy decydują o tak wyrazistej jej odrębności.

Pierwszy z nich stąd wynika, iż jest ona wśród wszystkich innych dyscyplin literaturoznawczych — w gruncie rzeczy jako jedyna — właśnie dyscypliną teoretyczną! niektóre spośród innych, które można by do niej zbliżyć, jak np. filozofia literatury czy metodologia badań literackich, nie są bezpośrednio ukierunkowane na literaturę jako przedmiot badania: centrum zainteresowania dla filozofii literatury stanowi raczej filozofia niż literatura, a dla metodologii warsztat badawczy literaturoznawcy. Natomiast ‘teoria literatury ukierunkowana jest poznawczo na literaturę. Inaczej jedna? niż bratnie jej dyscypliny literaturoznawcze. Nie obchodzą jej badawczo indywidualne właściwości konkretnej literatury, konkretnych utworów literackich,

1

Por. artykuły Teoria literatury (Jlł.), Nauka o literaturze (JJ5J w: Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński Słownik terminów literackich, Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1976; a także: Max Wehrli ABgemetne Literaturwi&senschaft, Bon 1951; Stefania Skwar-czyńska Wstęp do nauki o literaturze, Warszawa 1954, Ł I, s. 154; Rnm«T> Ingarden Przedmiot i zadania wiedzy o literaturze, w: Studia z estetyki, Warszawa 1957, Ł I; Renś Wellek Coneepts of Criticism, New Haven—London 1963; Teorija ttterotary. Omotcnyje problemy w istoriczeskom obwieszczeniu Moskwa 1963— —1965, &. I—III. Nikołaj A. Guliajew, Aleksander N. Bogdanów, Lew G. Judke-wic Teorifa literatury w swjazi s problemami es te tiki, Moskwa 1970. Por także artykuł PoóUque w: Oswald Ducrot et Tzyetan Todorow Dictionnaire mcyclop¹ dique des Sciences du Iangage, Parts 1972, s, 106—113.