061614
17

113

mnićj i podatków na wojska wybierać. Ale j wtenczas! Polska zawsze a zawsze wojo- \ w^rała, to trzeba było być ślepym, aby nie < pomiarkowaó źe to szkodliwe.

Stan. Mówią w przysłowiu: Polak mą- s dry po szkodzie. W samćj rzeczy, szlachta spuszczała się na swoją do boju gotowość. Tymczasem, choó były chwile takie, źe wystarczyło kilka słów głośno wymówionych, aby się było wojsko zebrało; trafiały się chwile jakoby uśpienia, w których każdy j pojedynczy chciał wypoczynku, wygody a nawet przyjemności we własnym domu. < W takich chwilach, tylko pojęcie wielkiego i niebezpieczeństwa naród rozbudzić mogło, s I czuł się istotnie naród słabym w chwili < takićj, jak czowick ze snu obudzony. Dla j tego ustąpió kawałek ziemi, ażeby o ile j można znowu spokojnie drzemad, wyglądad cudzej pomocy, mogąc raźnie poczynając \ sobie jeszcze i komu innemu pomocy udzie- i lid, skutkiem było takiego drzemania. A drzemanie to skutkiem było zbyt ograni- \ czonego rządu, któren z potrzeby zastoso- ! wania się do praw, stał się nadzwyczajnie s ociężałym i nieruchomym.

Jasiek. Więc ta wolnośd pojedyńczych, groziła wszystkim niewolą!    !

Stan. Groziła i dokonała co groziła. \ Jakby dla przestrogi tym, co chcą wolno- j ści nadużywać po wszystkie czasy! Wol- j nośd prawdziwa, wolnośd Chrześcijańska, j musi byd powszechną i spraw iedliwą,to \ jest ograniczoną, wolnością mn}^reb. Trochę kwasu zakwasi całe naczynie, mówił Chry- j stus. Trochę niewoli sprowadzi wszystkim i niewolę zawsze i wszędzie, prędzćj czy późnićj. Dla tego naród, co tak jak Polski mógł tylko tych słuchać, których kochał, j bo przyszedł do tćj wolności, nie powinien był dla innych względów wybierad sobie j rządu, i nie powinien był cierpieć u siebie j jakiejkolwiek niewoli.

Zaś rządowi obranemu powinien był \ dad także wolność czynienia dobrze krajowi, silnie go broniąc, silnio i sprężyście nim rozrządzając. Takićj wolności nie miał Jan trzeci. Jeżeli więc późnićj więcćj działał s

dla sławy własnćj i w widokach uszczęśliwienia swojćj rodziny, jak dla prawdziwćj-korzyści narodu, nie koniecznie go za to potępiać można. W samćj rzeczy sławą którćj nabył, i naród swój uświetnił, zaś co działał dla widoków rodzinnych, tak wszystko w niwecz się obróciło, tak na złe wyszło, jak każdemu Polakowi dotąd zawsze sprowadziły te same dążenia tylko, hańbę, niewolę, straty sławy i majątku. Znad Pan Bóg przed innemi przeznaczył naród Polski, aby w szczęściu innych, znajdował dopiero i własne szczęście.

Maiysia. I czemże się to tak w^rsławił Jan trzeci?

Stan. Dowiesz się z kolei opowiadania. Zawarłszy pokój zTurcyą korzystnie > z Moskwą pokój przedłużyd się dało. Nawet niektóre miasta Białoruskie, które był jeszcze zatrzymał car Fiedor Alexiejewicz zostały Polsce zwrócone, z dopłatą dwóch milionów złotych.

Lecz teraz pokazało się, źe jak niegdyś Zygmunta Bona, jak Jana Kazimierza Ma-rya Ludwika, tak Jana trzeciego opanowała żona jego Mary a Kazimiera. By łato mar-grabianka d’Arkę, rodem francuzka, przybyła do kraju z Maryą Ludwiką dziecięciem. Późnićj wdową już będąc wydała się za Sobieskiego, podobno nim jeszcze został hetmanem.

Tćj tedy francuzee zachciało się upewnić panowanie dla swoich dzieci. Lecz już nie o Polskę jćj chodziło. Wiedziała z przykładu Maryi Ludwiki, źe o Polską koronę starać się. zbyt w^rcześnie nie na wiele się przydało. Chciała w^rięc na księztwach mnićj więcćj udzielnych blisko Polski poosadzać swoich synów.

Wyszło to po części na jaw, gdy Szwedzi wojując z elektorem Brandenburg-skim, wsparci opieką Francyi, chcieli uzyskać pozwolenie przejścia przez kraj Polski do Prus, któren to kraj obiecywali oddać prawem lennym jednemu ze synów królewskich, i wrócić zarazem Kzeczypospo-litćj.

Na pierwszym w Grodnie odprawionym

15 ‘