06161455

151

Francya, a raczćj pełnomocnicy rządów ówczesnych tych krajów, żądali tego właściwie nie dla Polaków.

Zadnem wprzódy traktatem nie uprawniono rozbioru Polski. Póki Francya miała cesarza, a ten będąc szczęśliwym wojownikiem zagrażał światu, a raczej całej Europie jedynowładztwem, rade były inne mocarstwa, że car Moskiewski oprzeć się jemu mógł i umiał.

Ale gdy cesarz Francuzki został zwyciężonym i Francyi odebrano, co pozabierała cudzego i nałożono Francyi wypłaty sum ogromnych, jako wynadgrodzenie kosztów wojny, a car Moskiewski zażądał największego wynadgrodzenia — opierać się jemu nie było można bez wojny. W wojnie zaś, byłby może jeszcze więcńj zyskał, jak sam żądał bez wojny, bo jego wojska naj-mniój ucierpiały, najkróciój wojowały.

Natenczas ludzie rozumni, wchodzący do narady zrozumieli, że to samo grozie może ze strony Moskwy, co groziło ze strony Francyi: Jedynowładztwo Europejskie. Z tą tylko różnicą, że naród Francuzki miał natenczas, nieskończenie więcej ludzi uczonych i światłych niż naród Moskiewski. A zatem, rządy Francuzki w żaden sposób, tak przykremi byc nie mogły, jak Moskiewskie. Ażeby więc to niebezpieczeństwo Europie grożące zmniejszyć w jakiś sposób, zawarowano Polakom: Narodowość, prawa i imię.

Wójt. Tego nie rozumię, na co się to przydać mogło ?

Stan. Prawo, nie poparte silą, rzadko bywa szanowane. Polska rozdzielona w kawałki i oddana obcym w zarząd ₉ nie miała siły upomnienia się o swoje prawa. Więc je gwałcono z tern większem okrucieństwem, że od czasu do czasu coś przecie przypominało, że ona ma jakieś prawa. Lecz kto ma prawo, szuka sposobu dojścia do niego. To wiedzieli z doświadczenia Francuzi i Anglicy, że Polacy, jest to naród odważny, któren jeszcze nie zapomniał, że był wolnym. Mogli się więc spo-s dziewać, że w razie Europejskiój potrzeby \ bunt podniosą.

\ Bart. I oni na bunt rachowali?

\ Stan. Jako na najskuteczniejszy sposób

j osłabienia Moskwy, pewnie.

\ Bart. Więc chcieli Polski nie dla Pola-s ków?

| Stan. Bóg rozrządza światem. Tak ludź-j mi pojedyńczemi, jak narodami. Jak czło-s wiek jest kaleką, bez jednego członka, tak s towarzystwo ludzkie cierpieć może na brak \ jednego niepodległego narodu, s Nie bez przyczyny pozwolił Bóg inną s drogą kształcie się narodowi Polskiemu jak \ innym narodom.

\ Zapewnie że Polacy doszedłszy do wol-s ności, nie spełnili woli Bożńj, która im da-\ ła początek. Zamiast rozszerzania rozumnńj \ "wolności u siebie i obok siebie, burzyli się s sami wewnątrz kraju jak drożdże.

\ Zapewne Bóg dla celów jemu samemu \ wiadomych dopuścił, a źli ludzie nadużyli \ stanu tego, w jakim się w skutek tego bu-s rżenie znajdowała Polska. Z najwyż-\ szój wolności przeszli w najnieznośniejszą jj niewolę.

Co z tego późniój wyniknie, to sam \ Bóg wie tylko. Co z tego dla innych na-\ rodów wynikło, to już po części wiadomo, s Najprzód przykład, że można naród cały \ pozbawić niepodległości, skutkował na \ wszystkie strony.

Za tym przykładem Francya, a miano-1 wicie cesarz Napoleon zabierał dla Francyi, \ albo rozdzielał swoim krewnym, przyjacio-J łom, kawały kraju z ich mieszkańcami, ja-s koby rzeczy bez czucia i życia, s Po skończonej wojnie, tern samem pra-\ wem, dla wynadgrodzenia siebie państwa s mocniejsze pochłonęły małe państwa z ich ^sv ludnością, mianowicie w Niemczech.

\ Siły Napoleona były dużo wzmagane s pomocą poszukujących krzywd swoich Po-\ laków.

Kto ten bitny naród potrafił na swoją ! stronę pociągnąć i przy sobie utrzymać, i stawał się już tern samem zbyt potężnym,