Magazyn6
1601

8

ABSOLUTYZM OŚWIECONY — ADMINISTRACJA

stawicieli samorządowych. W sferze kultury i życia duchowego po raz pierwszy ujawnił się wtedy antyklerykalizm, dążący do zeświecczenia szkolnictwa i całego życia społecznego. Na politykę zagraniczną nowe zasady wpływu nie wywarły.

Zależnie od terenu, stanu miejscowej kultury i od osobistych ambicyj władców, absolutyzm oświecony przybierał w różnych krajach rozmaite postacie. Gdzie niegdzie, jak we Francji, wyrastał naturalnie ze świeckich, monarchistycznych tradycyj; gdzie indziej działał wbrew tradycjom z zaciętością doktrynerską, np. w Hiszpanj i i Austrji, to znów maskował pozorami postępu i humanitaryzmu dawne praktyki fi-skalno-militarno-biurokratyczne, jak w Pru-siech i zwłaszcza w Rosji.

Głównymi jego przedstawicielami byli na tronach i w gabinetach: Fryderyk Wielki w Prusiech, Józef II i Leopold II w Austrji, tenże Leopold i minister Ta-nucci w Toskanji, Turgot a przed nim poniekąd Machault i Choiseul we Francji, Karol III oraz ministrowie Campomenes, Esquilache, Florida Blanco, Aranda w Hi-szpanji, Józef I i Pombal w Portugalji, Chrystjan VII, Fryderyk II, dwaj Bern-storffowie i Struensee w Danji, Gustaw III w Szwecji, Katarzyna II w Rosji. Do najgłośniejszych przejawów oświeconego absolutyzmu w Europie należą: destrukcja jezuitów i innych klasztorów w Portugalji, Hiszpanji, Francji, Neapolu i Sycylji; edykty tolerancyjne i demokratyczne cesarza Józefa II; ustawodawstwo i rozporządzenia gospodarcze Fryderyka II; dekrety łamiące dawny ustrój cechowy we Francji i Danji; złagodzenie cenzury w Danji i Szwecji; zwołana na pokaz przez Katarzynę II „Komisja" ustawodawcza 1767 r.

W swym zwycięskim pochodzie absolutyzm oświecony ominął Anglję i Polskę a częściowo tylko nawiedził Holandję i Szwecję. Polsce sąsiedzi (właśnie Fryderyk II i Katarzyna) nie pozwolili nawet na umiarkowane wzmocnienie rządu, a cóż dopiero na absolutyzm; w niej idee postępowe XVIII wieku znalazły wyznawców w konstytucyjnym królu Stanisławie Auguście oraz w takich konstytucyjnych politykach, jak z jednej strony Andrzej Zamoyski, z drugiej August Sułkowski; tu na gruzach złotej i ciemnej wolności zatriumfowała w Konstytucji 3 maja wolność oświecona.

Nierównie szczęśliwiej przyswajali sobie postępowe idee wolni i niepodlegli Anglicy; w Szwecji jeszcze przed Gustawem III niejedną nowość w duchu oświaty zaszczepili parlamentarzyści poprzedniej epoki.

Całokształtu swej doktryny absolutyzm oświecony nie wypisał w żadnym skończo nym traktacie filozoficznym; poszczególne idee czerpał on z Grotiusa, Hobbe-sa, Locke’a, Leibniza, Wolffa, Monteskjusza, Woltera, Becca-r i i, encyklopedystów, fizjokratów, z dysku-syj wolnomularzy i illuminatów. Żywe, indywidualne odbicie znajdował w testamentach politycznych Wielkiego Fryderyka, w „Nakazie" Katarzyny II, w pismach mo-gunckiego ministra Karola Teodora Dal-berga. O jego roli dziejowej można powiedzieć naogół, że pod wielu względami nawiązywał do renesansu, likwidował pozostałości średniowiecza i usiłował bez udziału społeczeństwa, jako „pierwszy sługa państwa" (słynna formuła Fryderyka II i Leopolda II), dokonać tych przeobrażeń, jakie po jego niepowodzeniu przejmie i wykona z większem lub mniej szem powodzeniem Rewolucja. Wiele myśli, wypielęgnowanych w atmosferze oświeconego absolutyzmu, przyda się w XIX wieku na użytek liberałów; żadnego natomiast kontaktu niema między nim a ideologją narodową XIX wieku.

Władysław Konopczyński.

Ad referendum.

Gdy przedstawiciel dyplomatyczny państwa, biorący udział w kongresie międzynarodowym, lub prowadzący rokowania, zmuszony jest podpisać jakiś akt międzynarodowy lub złożyć oświadczenie w sprawie nieobjętej jego pełnomocnictwami, czyni to z zastrzeżeniem odwołania się do swego rządu i uzyskania jego zgody. Uwidocznia się to przez dodanie przy podpisie słów ad referendum.

J. M.

Administracja.

I. Definicja i podział. XI. Istota administracji, t. Objektywny porządek prawny. 2. Autorytet. III. Podział aktów administracyjnych. 1. Akty pozytyw-