Magazyn6
4001

32

AFRYKA

gatych w opady. W biegach średnim, lub dolnym przepływają one przez okolice pustynne, gdzie, wskutek silnego parowania, tracą znaczną część wody, przy równoczesnym braku nowych zasiłków. Mniej więcej trzecia część kontynentu posiada rzeki stałe, płynące tam, gdzie opady wynoszą około i ooo mm rocznie. Są to przede-wszystkiem rzeki niecki Kongo i obszaru Gwinei, wilgotnej części wybrzeża wsch., oraz wyspy Madagaskaru. Do tej grupy należy również Nil, którego wody w biegu średnim i dolnym są allochtoniczne. Niektóre rzeki biorą swój początek w dzielnicach obfitujących w wilgoć, ale w dolnym biegu, przebiegając przez pustynie, giną w piaskach pustyni, tworząc teren bezodpływowy. Kolejna trzecia część nawadniana jest przez rzeki okresowe, bądź perjo-dyczne, bądź epizodyczne. Płyną one poprzez okolice, otrzymujące od 250 do 1 000 mm opadów rocznie, a więc obszary stepowe i semistepowe. Pozostała część kontynentu pokryta jest przez pustynię i bądź nie otrzymuje wcale opadów, bądź też opady są tak małe, iż nie wystarczają na utworzenie rzek.

Wyróżnić możemy: 1) zlewisko zach. oc. Atlantyckiego, 2) zlewisko wsch.-oc. Indyjskiego i m. Czerwonego, 3) zlewisko płn.-m Śródziemnego, 4) tereny bezodpływowe. Zlewisko zach. jest najbogatsze w rzeki wielkie, z pośród których wymieniamy: Kongo z licznemi dopływami, Niger, Senegal, Woltę, Oranje i wiele rzek mniejszych, z tych zaś zasługują na uwagę Kunene, Kuanza, Ogowe, Sanaga i Gambia. Zlewisko wschodnie posiada tylko jedną większą rzekę Zambezi. Z mniejszych wspominamy Limpopo, Rowuma, Rufidżi, Tana i Dżuba. W pin. części zlewiska wsch. płyną rzeki bezodpływowe, a to: Szebeli w Somali, Hawasz w Abisynji oraz Bara-ka w Erytrei. Zlewisko płn. obejmuje tylko jedno większe dorzecze Nilu, poza tern mniejsze rzeki Atlasu. Tereny bezodpływowe istnieją w A. płd., gdzie płynie kilka rzek stałych, Kubango (Okavango), i okresowych. Wymienić również należy zlewisko jeziora Czad, do którego wpadają rzeka Szari, Logonje oraz Komadugu; zlewisko jeziora Rudolfa, do którego wpada rzeka Orno i szereg mniejszych bez specjalnego znaczenia.

Rzeka Kongo, mimo że nie jest najdłuższą z rzek afrykańskich, posiada jednak największe dorzecze, obejmujące 3,7 milj. km^a. Długość tej rzeki, w górnym biegu, do połączenia się z rzeką Luapula noszącej nazwę Lualaba i przyjmującej na połowie swej długości prawie wyłącznie dopływy z prawej strony, wynosi 4650 km. Na szerokości równika tworzy Kongo potężną kataraktę zwaną wodospadami Stanley^. Z większych dopływów zasługują na wzmiankę prawobrzeżne: Aruwimi z dopływem Ituri, Uelle, której dolny bieg stanowi granicę pomiędzy Kongiem a francuską A. ekwatorjalną, Sanga i Likualla. Są to rzeki mniejsze, ale odgrywały pewną rolę w historji Afryki. Po traktacie w Algeci-ras, Francja uzyskała wolną rękę w Ma-rokko wzamian za odstąpienie Niemcom ziem, leżących pomiędzy wspomnianemi rzekami, dzięki czemu posiadłości niemieckiego Kamerunu uzyskały dostęp bezpośredni do rzeki Kongo. Wśród dopływów lewobrzeżnych wyróżniamy: I-omami, Lo-pori, Ruki-Bussira, Kasai z dopływem Lu-lua, Sankuru, Lukenje oraz Kuango z wieloma dopływami. Pod Leopoldville Kongo tworzy jezioro zwane Stanley Pool, następnie zaś wstępuje w przełom, w którym obniża znacznie swój poziom, tworząc 32 wodospady zw. wodospadami Livingstone’a. Ujście rzeki Kongo odkryte zostało przez Portugalczyków w r. 1484 i nazwane „O Zaire“.

Drugą co do obszaru dorzecza rzeką afrykańską, pierwszą zaś pod względem długości jest Nil. Długość Nilu, łącznie z rz. Kagerą, wpadającą do jeziora Wikto-rji (Ukerewe), i uważaną za górny bieg Nilu, wynosi ok. 6000 km, która to długość stawia Nil na drugiem miejscu na ziemi. Dorzecze Nilu obejmuje ca 2,8 milj. km’. Nil właściwy wypływa z jeziora Wiktor j i na wy sok. 1 133 m, następnie przepływa przez jez. błotne Kioga i jez. Alberta, po opuszczeniu którego przyjmuje nazwę arabską Bahr El Dżebel (Nil Górski), następnie zaś Bahr El Abiad (Nil Biały). Pomiędzy 6 a 7° szer. płn. wstępuje w rozległe niziny bagienne, zw. Sudd, zarośnięte papyrusami. Pod Chartumem łączy się z Nilem Błękitnym (Bahr El Az-rak), wypływającym z jez. abisyńskiego Tana (1 755 m n. p. m.), swym najważniejszym z dopływów', którego wody i urodzajny muł, niesiony przez nie podczas wezbrań, decyduje o urodzajach w Egipcie. Przy ujściu Nil rozdziela się na szereg ramion,