Magazyn6
2901

621

CENA

traktowania oraz coraz dokładniejsza analiza samego problemu wartości, oddziaływały rozkładowo na teorję i normy s. c. Staw ały się one córa/ bardziej względne. — Już św. Tomasz nie utrzymywał bynajmniej, że wartość jest absolutnie stała i ściśle określona. Przeciwnie cena rzeczy jest zmienna, zależna od miejsca i czasu; małe wahania cen nie naruszają więc postulatu sprawiedliwej wymiany. Pod koniec średniowiecza Antoni z Florencji (f 1459) uznaje, że obok użyteczności i kosztów (difficultas), które wpływają na rozmiar podaży, a więc na rzadkość (raritas), czynnikiem określającym wartość jest również complacibilitas. Oprócz ogólnych momentów, od których zależy społecznie normalna cena, jest także moment subjektyw-n y, indywidualizujący. Od tego indywidualnego szacunku zależy „non modica pars valoris“. Ten właśnie czynnik powoduje, że każdy z wymieniających dobro otrzymywane ceni wyżej niż jego cenę: „emptor vult sibi rem emptam potius quam pretium eius et venditor e converso“. Na tym gruncie poczęści rozwija się zasada swobodnci umowy stron, jako zapewniającej także sprawiedliwość zamienną. Nauka niektórych scholastyków zbliża się więc wkońcu do stanowiska prawa rzymskiego i liberalno-in-dywidualistycznego nowożytnej ekonomiki.

3. Nowsze kierunki. W nowszych czasach kierunek katolicko-społecz-ny opiera się całkowicie na nauce kanoni-stów. „Codę Social“, opracowany przez Katolicki Międzynarodowy Związek Badań Społecznych, a ogłoszony w 1927 r., głosi w jednej ze swoich tez dotyczącej wartości (art. 103), że w operacjach sprzedaży, najmu, umowy pracy i t. p. „biorą udział ludzie, posiadający w równej mierze godność człowieka, przeto przysługuje im równe prawo nabywcy narówni ze sprzedawcą, np. robotnikowi narówni z pracodawcą, aby ocena wartości przyznała każdemu ścisły odpowiednik tego, co oddaje drugiej stronie. Wszyscy są tedy obowiązani uszanować tę równowagę świadczeń, na której polega sprawiedliwość wymienna. Wartością sprawiedliwą jest ta, która wyraża do>-kladnie, czeco może słusznie wymagać każdy z kontrahentów. Jedynie wartość sprawiedliwa jest wa r t o ś c i ą. Wszelka ocena wartości, wynikająca z błędu, z przemocy, z gwałtu — jest jedynie sfałszowaną wartością". S. c., jako odpowiednik sprawiedliwej wartości, różni się od ceny umownej i rynkowej. Naogół o s. c. stanowi zbiorowa ocena. „Ocena zbiorowa nie jest ani wyłącznie oceną sprzedawców, ani wyłącznie oceną nabywców. Jest to sąd zbiorowy, w którego wytworzeniu współdziałali z równem prawem i siłą wszyscy zainteresowani". Cena bieżąca niezawsze jest dokładnem odbiciem zbiorowej oceny. Może być np. sfałszowana wskutek spekulacji lub zbyt niskich kosztów produkcji, dzięki wyzyskowi pracowników. Cena bieżąca wolnokonkurencyjna będzie bardziej zbliżona — według Kodeksu Społecznego Katolików — do s. c.

Pewne myśli dotyczące s. c. znajdujemy także w literaturze socjalistycznej, występującej przeciwko zyskowi (Owen). S. c. jest ta, która daje jx>krycie kosztów, przedew szystkiem pracy bez zysku. Słynne prawo do pełnego wytworu pracy, głoszone przez socialistów, wyrosło właśnie na tej podstawie. W gruncie rzeczy nauka o s. c., tak samo jak nauka średniowieczna o słusznej płacy i o procencie od kapitału, jest tylko „jednem z zastosowań teorji szerszej — teorji o pochodzeniu niematuralnem, a więc niemoralnem i nieprawnem, wszelkiego zysku zrealizowanego w obrocie, w wymianie, jakikolwiek byłby jej przedmiot: pieniądze, towary lob siła robocza" (Deschamps). Tę samą właśnie myśl znajdujemy u Marxa i innych socjalistów.

Literatura: Antoine K.: Kura ekonomji społecznej, przekł. IV. wyd.franc. W.Gostomskiego. Warszawa 1908—£>. — Arieto-teleai Ntkomach ehe Ethik. II. Aufl._t Ubersetzt von Dr. E. Rolf *. Leipzig, 1911. — Brants Vtctor: Les thioriea jcono-mięues aux XIII et XIV siicles. Louvain 1895. — Brenta-no hujot Ethik und Volkswirtachaft śn der Geschichte. Mdn-chen 1902. — Kodeks Społeczny oprać, przez Międzynar. Związek Badań Społecznych, przcl. L. Górski. Lublin 1928. — Endemann: Studien in der romanisch-kanonistischen WirL schafts- und Rechtslehre. 2 Bd. Berlin 1874—53. — Perin Charles: Premiera principea d'Economie Polit. II 4d. Paris 1896. — Pasch: Lehrbuch der Nationalókonomie. II. Freiburg 1909. — Schmollrrr Gustaw Ober einige Grundfragen der Soziałpolttik und der Volkswirtschaftslehre. Die Gerechłigkeit in der Volkswirtschaft. II Aufl. Leipzig 1904.— Se/irełber Edmund: Die rolkruńrtschaftlichen Anschauungen der Schola3tik seit Thomas v. Aquin. Jena 1913. — Zaleski Stefan L.t Idea słusznej płacy. Poznań. Noki. Pozn. Toto. Przyj. Nauk. 1926.

Stefan L Zaleski.

V Ceny maksymalne (taksy).

1. Definicja. Ceny maksymalne są to najwyższe cenv. jakie władza pozwala pobierać. Pobieranie wyższych cen jest karane. Jak z powyższego wynika, ceny maksymalne nie układają się jako wynik samo-