Terapia rodzin Namysłowska26

54 Rozdział 5

2)    dokonanie dokładnej analizy behawioralnej problemu lub problemów rodziny,

3)    wprowadzenie zasad wzmocnienia i modelowania w kontekście trwającego przymierza terapeutycznego.

Autor ten wielokrotnie podkreśla wagę przymierza terapeutycznego, które jest dla niego warunkiem zmiany. W tym sensie jego pogląd nie różni się od pogląadów zwolenników innych szkół terapeutycznych, np. terapii strukturalnej. W kategoriach jeżyka teorii uczenia się pozytywna relacja pomiędzy terapeutą a pacjentem (pacjentami) pozwala terapeucie stać się modelem prawidłowych zachowań i służyć jako wzmocnienie pozytywne. Opierając się na ostatnich badaniach, Liberman i współautorzy (1980) wymieniają cechy terapeuty, jakie sprzyjają zawarciu przymierza terapeutycznego Są to: bezwarunkowe ciepło, prawidłowa empatia i autentyczna troska. Jak widać, nie są to cechy, które powinny specyficznie charakteryzować terapeutę behawioralnego, mogą być bowiem z powodzeniem uogólnione na prowadzącego prawie każdy rodzaj terapii. Nawiązanie przymierza terapeutycznego dokonuje się w czasie pierwszych diagnostycznych sesji terapii rodziny.

Drugi etap to behawioralna lub funkcjonalna analiza problemów. Sprowadza się ona do tego, że terapeuta wraz z rodziną szukają odpowiedzi na pytanie, które zachowania są zachowaniami problemowymi, które powinny pojawiać się częściej, a które rzadziej lub wcale. Każdy z członków rodziny wypowiada się na temat zmian, które chciałby widzieć u pozostałych członków rodziny, oraz na ile i jak jego własne zachowanie powinno ulec zmianie. Odpowiedź na tę pierwszą grupę pytań pozwala na wybranie specyficznych behawioralnych celów terapii. Druga grupa pytań dotyczy tego, jakie uwarunkowania środowiskowe i interpersonalne podtrzymują zachowanie problemowe. W tym etapie mieści się także ustalanie historii powstania tych zachowań. Szczególnie ważne w tej fazie terapii jest ustalenie wzajemnych wzorców wzmocnień społecznych działających w rodzinie, warunkuje ono wybór strategii terapeutycznych.

Wybór strategii terapeutycznych należy do trzeciego etapu terapii. Libermann sądzi, że można ten etap poświęcić prowadzeniu eksperymentów w zakresie zmiany zachowania. Rozpoczynać je powinien mały, ale dający się jasno zdefiniować sukces, prowadzący dalej do zmiany w kierunku bardziej optymistycznych oczekiwań. Następny krok, to zmiana w zachowaniach z jednoczesnym przypisywaniem odpowiedzialności za nią poszczególnym członkom rodziny. Następnie terapeuta zachęca wszystkich członków rodziny do obserwowania zachodzących zmian, szczególnie w relacjach pomiędzy nimi, równocześnie zniechęcając do analizy przeżyć wewnętrznych i odpowiedzi na pytania „dlaczego”. Jak już pisaliśmy, terapeuta służy jako model zachowań pożądanych, udziela instrukcji, wzmacnia pojawianie się lakich zachowań swoim spontanicznym zainteresowaniem. Zgodnie z zasadą teorii uczenia się w pewnym momencie terapii stosowane są nieciągłe wzmocnienia, one to bowiem mają większą szansę utrwalenia zachowań pożądanych. Pod koniec terapii stosowana jest zmiana częstotliwości sesji oraz próbne zakończenia terapii. Terapia może być zakończona wtedy, gdy rodzina i terapeuta mają pewność, że nastąpiły przewidywane i pożądane zmiany zachowań jej członków i że zmiany le utrwaliły się. Opisane powyżej fazy terapii behawioralnej w gruncie rzeczy charakteryzują wszystkie cztery jej kierunki. Omówimy je krótko koncentrując się jedynie na najbardziej specyficznych cechach każdego z nich.

Behawioralna terapia małżeńska

W ramach ogólnie pojętej behawioralnej terapii małżeństw mieści się wiele różnych programów terapeutycznych, o różnie długim czasie trwania — od kilku do kilkunastu sesji, prowadzonych indywidualnie lub w grupach. Ten typ terapii stanowi zwykle połączenie treningu komunikacji oraz treningu wzajemnej wymiany zachowań pozytywnych. Obie te nazwy mówią same za siebie i nie wymagają szczegółowych opisów. Warto jedynie wspomnieć, że zadaniem treningu komunikacji jest nauczenie partnerów małżeńskich jasnej, łatwo czytelnej komunikacji, właściwego reagowania na komunikaty partnerów, wzmacniania porozumiewania się wprost i w sposób otwarty oraz umiejętności klaryfikowania niejednoznacznych komunikatów. Cele te są osiągane różnymi metodami, w tym poprzez strategie takie jak modelowanie komunikacji przez terapeutę, podpowiadanie, posługiwanie się informacjami zwrotnymi, nagrywanie ćwiczeń z zakresu komunikacji na taśmę wideo i wielokrotne przeglądanie jej. Według Pattersona i Hopsa (cyt. za Mroziak 1990) wzajemna wymiana zachowań pozytywnych jest drugim obok wymuszania sposobem zmiany interakcji społecznych.