43263 Terapia rodzin Namysłowska47

98 Rozdział 9

przejściowym życiowym kłopotem. Zwolennicy szkoły interakcyjno--komunikacyjnej w terapii rodzin uważają, że tworzenie się problemu wynika z trzech typów zachowań:

1)    konieczne jest działanie, ale nie jest podejmowane,

2)    podejmowane jest działanie, ale nie wtedy, kiedy trzeba,

3)    działanie jest podejmowane, ale na nieadekwatnym poziomie.

Przejdziemy teraz do omówienia strategii terapeutycznych najbardziej charakterystycznych dla interakcyjno-komunikacyjnej terapii rodzin, choć nie wyłącznie, a mianowicie paradoksalnych interwencji. Omówimy je bardzo pobieżnie, pozostawiając czas na ich dokładną analizę w rozdziale poświęconym wyłącznie technikom terapii rodzin. Wzór paradoksu stanowi zalecenie „bądź spontaniczny”. Zalecenie bycia spontanicznym oznacza wymaganie zachowania, które z definicji nie może być wymagane, ponieważ jest spontaniczne. Odbiorca takiego komunikatu jest postawiony w sytuacji podwójnego związania. Jest skonfrontowany z dwoma sprzecznymi poziomami komunikatu. Interwencje paradoksalne często mylnie przypisuje się szkole interakcyjno--komunikacyjnej MRI. Nie jest to pogląd słuszny, bowiem po raz pierwszy zastosował je w postaci intencji paradoksalnej Franki (1960) w stosunku do hipochondrycznej pacjentki, z którą nie dawał sobie rady w psychoterapii. Interwencje paradoksalne mogą więc być stosowane zarówno w terapii rodzinnej, jak i indywidualnej — ich zasada pozostaje bowiem ta sama. Terapeuta zalecając utrzymywanie objawów przejmuje kontrolę nad procesem terapii. Rodzina, zwykle o dużym poziomie sztywności zachowań i nasilonej obawie przed zmianą, jest postawiona przed niezwykle trudnym dylematem. Może albo zrezygnować z objawu, tym samym pozostając w opozycji do instrukcji terapeuty, lub może kontynuować objawy, tym samym rezygnując z oporu i poddając się sugestii terapeuty. Jak widać z tego krótkiego opisu, techniki paradoksalne stosowane są najczęściej wobec rodzin o sztywno przestrzeganych wzorcach zachowań, w tym także zachowań objawowych. Peggy Papp (1980) nazywa ten typ interwencji opartymi o przekorę (defiance based). Rohrbaugh i współpracownicy (1981) wyróżniają trzy typy interwencji paradoksalnej: przepisywanie objawu, powstrzymywanie oraz operacje pozycyjne.

Reasumując, terapeuta zachęcając rodzinę do zaniechania zmiany w gruncie rzeczy wymusza na niej przeciwną pozycje, a więc taką, która prowadzi w rezultacie do osiągnięcia zmiany. Czasami jest to określane hasłem „Zmień się, nie zmieniając”. Papp (1980) pisząc o efekcie, jaki wywołuje interwencja paradoksalna u rodziny w terapii, mówi, że skryta walka o władzę przestaje być skryta. Wydobycie jej na światło i poddanie schematowi pozbawia ją siły. Świadoma intencja zastępuje zaprzeczenia i wybiegi, a to utrudnia kontynuacje walki w ten sam „jadowity” sposób. Różni przedstawiciele terapii interakcyjno--komunikacyjnej do perfekcji opanowali techniki paradoksalne. Do nich należy także Andołfi (1979) z Instytutu Terapii Rodzin w Rzymie, który pracuje z niesłychanie sztywnymi rodzinami, w których identyfikowany pacjent często ma rozpoznaną schizofrenię. Przez niektórych autorów jest on jednak on uważany za terapeutę strategiczno-strukturalnego. Jak już pisaliśmy, omówimy szerzej interwencje paradoksalne w rozdziale poświęconym technikom terapii.

Pisząc o terapii interakcyjno-komunikacyjnej nie sposób nie wspomnieć o bardzo ważnym rozróżnieniu wprowadzonym do pojęcia zmiany w terapii, którym szczególnie zajmują się zwolennicy tego kierunku. Znalazło to zresztą odbicie w wielu książkach poświęconych pojęciu zmiany w systemie, niekoniecznie wyłącznie w toku terapii. Watzlawick, Weakland i Fisch (1974) sądzą, że system może zmieniać się w dwojaki sposób. Po pierwsze, zmiany mogą zachodzić w sposób ciągły, są raczej niewielkiego stopnia i dotyczą indywidualnych parametrów. Są to zmiany, które można nazwać zmianami ilościowymi. Ten typ zmian przyjęto nazywać zmianą pierwszego rzędu (first order change). Oparty jest on na mechanizmie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Drugi typ zmiany w systemie to zmiana jakościowa, zwykle nagła, dokonująca się w sposób nieciągły. Zwykle zmiana dotyczy struktury całego systemu i jego wewnętrznego porządku. Jest to tzw. zmiana drugiego rzędu (second order change). Ten typ zmian jest najbardziej pożądany w terapii. Dokonuje się on w oparciu o mechanizm dodatniego sprzężenia zwrotnego, które nasilając zmiany w systemie doprowadza ewentualnie do powstania nowych struktur. Oba te pojęcia są niezwykle ważne dla procesu terapii rodzin.

Mamy nadzieję, że z powyższego krótkiego omówienia terapii interakcyjno-komunikacyjnej jasno wynika, że jest to orientacja terapeutyczna, w której dużą wagę przypisuje się technice i taktyce terapii. Równocześnie jednak strategia terapii jest bardzo mocno osadzona w rozbudowanej teorii dotyczącej głównie natury komunikacji między ludźmi. Duże znaczenie dla terapeutów tej orientacji ma porzucenie