22105 Terapia rodzin Namysłowska96

196

Rozdział 17

We wszystkich tych programach terapeuci posługują się technikami typowymi dla terapii behawioralno-poznawczej, które zostały przez nas opisane w stosownym rozdziale. Jak pisaliśmy powyżej, w latach siedemdziesiątych istniały równocześnie te dwa modele pozostające wobec siebie w dość wyraźnej opozycji zarówno w świadomości terapeutów i ich publikacjach, jak i praktyce klinicznej. W ostatnich latach nastąpiło wyraźne zbliżenie obu tych podejść, a kontrowersje miedzy nimi wydają się zacierać. Należy jednak pamiętać, że obecnie większość ośrodków na świecie widzi wyraźne miejsce dla terapii rodzin pacjentów chorych na schizofrenię w programie terapeutycznym, niezależnie od modelu teoretycznego schizofrenii.

Zarysowują się także pewne prawidłowości w stosowaniu terapii rodzin. Terapia systemowa jest częściej stosowana w leczeniu ambulatoryjnym, głównie z powodu jej dość znacznej rozbieżności z modelem opieki szpitalnej z jego wyraźnym naciskiem na leczenie farmakologiczne i medyczny model psychozy. Jeśli jest stosowana w szpitalu, to zwykle są to jedna lub dwie sesje diagnostyczne, które pozwalają ocenić stopień i rodzaj dysfunkcji systemu rodzinnego, oraz tego, w jakim stopniu objawy pacjenta stabilizują system rodzinny oraz wiążą się z trudnościami rodziny w przejściu do kolejnej fazy cyklu życia. Sesje te pozwalają także na dalsze zaplanowanie terapii rodziny już po wyjściu pacjenta ze szpitala. Nie pozostaje to jednak w sprzeczności z możliwością myślenia systemowego w oddziale szpitalnym.

W systemie ambulatoryjnym terapia systemowa jest najczęściej stosowana przez inny zespół terapeutyczny niż zespól realizujący pozostały program terapeutyczny, tak jak np. dzieje się to w przypadku programu dla pacjentów chorych na schizofrenię realizowanego przez Klinikę i Katedrę Psychiatrii Collegium Medicum UJ w Krakowie, opartego głównie o model podatności na zranienie w odniesieniu do schizofrenii. W Klinice Psychiatrii Dzieci i Młodzieży IPiN terapia systemowa jest stosowana przede wszystkim w oddziale, a czasami kontynuowana po wypisaniu pacjenta ze szpitala. Jednak nasze doświadczenia wskazują na przewagę pierwszego z opisanych modeli, tzn. rozdzielenia terapii systemowej od leczenia szpitalnego poza sesjami diagnostycznymi, które także mogą się odbywać na terenie zespołu terapii rodzin, poza oddziałem. W Heidelbergu, w zespole kierowanym poprzednio przez Stierlina, model pracy jest podobny. Terapia rodzinna jest oddzielona od pozostałej części programu terapeutycznego realizo-wartego przez innych lekarzy. Terapeuci sądzą, że istnieje tlt>m /mu n i rozbieżność w myśleniu o etiologii psychoz. Przyjmują wolm n ąu postawę pragmatyczną, pozwalając kierować się obsciwownlm im faktami. W terapii systemowej zespół heidelberski zwraca /> /« jl >lu i uwagę z jednej strony na autonomię członków rodziny, a z dmglc| na indywiduację i przedstawienie pacjentowi i rodzinie nowych opi |i Zwykłe wymaga to jednocześnie zaproponowania rodzinie imwyt li opcji i nowych wzorców relacji. Pisaliśmy o tym szerzej w rozdziali poświęconym terapii H. Stierlina. Za skutecznością takiego podcp.1 ia przemawia znaczne zmniejszenie nawrotów choroby i ilości pi/yj mowanych leków psychotropowych.

Innym zespołem, który radykalnie realizuje program terapii systemowej w odniesieniu do pierwszych zachorowań na schizofrenię, jest zespół kierowany przez Alanena (1976, 1990) w Turku, a także Lehtinena (1994) w Tampere na północy Finlandii. Oba te zespoły twierdzą, że terapia rodzinna, w tym przypadku systemowa, zasadniczo zmienia na korzyść prognozę pacjentów. Zespołowi z Tampere udało się do minimum ograniczyć leczenie farmakologiczne poprzez sesje terapii systemowej uwzględniające wszystkie systemy, z którymi pacjent ma do czynienia, takie jak rodzina, praca, dalsi krewni, sąsiedzi i przyjaciele.

W zespole terapeutycznym Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży bardzo pomocne w pracy z pacjentami psychotycznymi stało się stwierdzenie Jones (1987, s. 11) cytowane na wstępie tego rozdziału i stanowiące pewne uzupełnienie ideologii systemowej w odniesieniu do psychoz. Brzmi ono następująco: „Objawy desygnowanego pacjenta są częścią rodzinnej transakcji i mogą być podtrzymywane przez tę transakcję, a równocześnie same ją podtrzymywać, choć niekoniecznie muszą być przez nią jednoznacznie wywołane”. Ta modyfikacja ułatwia terapeutom rodzinnym uwzględnienie innych niż tylko rodzinne czynników w etiologii schizofrenii oraz ułatwia tworzenie planu terapeutycznego i zachowanie przymierza terapeutycznego z pozostałym personelem leczącym. Niezwykle ważną rolę w tworzeniu spójnego planu terapeutycznego dla chorych na schizofrenię uwzględniającego terapię rodzin, jest rodzinna sesja lub sesje diagnostyczne. Sesja taka powinna zawierać diagnozę funkcjonowania systemu rodzinnego, ocenę możliwości radzenia sobie z chorobą, a także możliwości wsparcia społecznego i umiejętności korzystania z niego. Konieczna jest także ocena, w jaki