Terapia rodzin Namysłowska79

In,' Rozdział 15

u vm.i;¹.iuio od klientów kontynuowania tego, co właściwie robili do tej pory, zamiast wymagania od nich zmiany, co do tej pory wszyscy robili”. Papp (1983) z kolei opisuje interwencje paradoksalne w aspekcie celu, jaki powinny one osiągnąć. Uważa ona, że są to takie interwencje, dzięki którym terapeuta osiąga efekt dokładnie przeciwny do planowanego — pod warunkiem, że rodzina zastosuje się do proponowanych technik. Stąd to tak znane skrótowe określenie tych technik „zmieniaj nie zmieniając”.

Zanim przejdziemy do opisu interwencji paradoksalnych, chcielibyśmy przez chwilę zastanowić się nad wskazaniami i przeciw-skazaniami do tego rodzaju interwencji. Nie jest to zadanie łatwe, ponieważ wydaje się, że interwencje te mogą być w zasadzie stosowane w każdym przypadku, podobnie zresztą jak terapia behawioralna. Takie przynajmniej można mieć wrażenie czytając literaturę. Mimo tego spróbujemy wskazać, dla jakich pacjentów i rodzin są szczególnie wskazane. Przede wszystkim warto jednak zastanowić się, jakie kryteria musi spełniać terapeuta je stosujący. Terapeuta powinien przede wszystkim widzieć objaw jako środek do osiągnięcia zmiany, umieć nadać mu pozytywne znaczenie takie jak ochrona stabilności rodziny, ochrona jej przed innym poważniejszym konfliktem lub problemem, np. żałobą, innego członka rodziny przed samotnością, przed konfliktem lojalności itp. I wreszcie, terapeuta powinien być zdolny zauważyć, jak kontekst objawu podtrzymuje problem. Warunkiem zasadniczym jest oczywiście to, żeby terapeuta był w stanie myśleć cyrkularnie. Jeśli wszystkie te warunki nie są w dostatecznym stopniu spełnione, interwencja paradoksalna staje się pustą techniką o malej szansie skuteczności i dużej szkodliwości terapeutycznej. Dokonany przez Stantona (1981, 1988) przegląd literatury dotyczący paradoksalnych interwencji wskazuje na to, ze wachlarz diagnoz był bardzo szeroki. Sądzić zresztą można, że formalna diagnoza w znikomym stopniu jest kryterium dla tego typu interwencji. Terapia Ericksona wskazuje na to, że interwencje paradoksalne mogą być stosowane we wszystkich diagnozach klinicznych. Haley z kolei uważa, że rodzinom, które mają problemy z przejściem do następnej fazy cyklu życia, interwencje paradoksalne mogą pomóc. Istnieją jednak pewne wskazania, które przynajmniej pokazują, w przypadku których interwencji paradoksalnych istnieje największa szansa na sukces. Niewątpliwie należą do nich rodziny (a także indywidualni pacjenci), będące w stanie, który określilibyśmy klasycznym terminem oporu, i nastawione na przeciwdziałanie zmianie. Stąd wspomiana już poprzednio definicja tych technik przez Papp (1983) jako technik opartych o bunt (przekorę) rodziny. Weeks i Abate (1982) twierdzą, że historia dotychczasowych terapii stanowi dobry wskaźnik do zastosowania tych technik. Jeśli mamy do czynienia z rodziną „uzależnioną” od terapii lub rodziną nastawioną na pokonanie terapeuty za wszelką cenę, istnieje duża szansa, że techniki paradoksalne mogą się okazać skuteczne. Te dwie grupy rodzin autorzy nazywają bardzo obrazowo „zabójcami terapeutów” i „narkomanami terapii”. Łączy je to, że w obu przypadkach terapia stała się częścią problemu, a nie drogą do jego rozwiązania. Innym wymiarem, który wskazuje na zasadność stosowania technik paradoksalnych, jest wymiar chroniczności — w rodzinach z chronicznie istniejącym problemem zwykłe techniki mają małą szansę na wywołanie zmiany, ponieważ próby rozwiązania problemu wielokrotnie nie powiodły się i jest on silnie wzmacniany przez kontekst społeczny.

Reasumując, można powiedzieć, że rodziny ze szczególnymi wskazaniami do stosowania technik paradoksalnych to rodziny sztywne, oporne na zmianę, o chronicznym trwaniu i dużym nasileniu dysfunkcji rodzinnej. Wszyscy autorzy są zdania, że do takich rodzin można zaliczyć np. rodziny psychotyczne, często też rodziny, w których główny problem stanowią zaburzenia odżywiania się.

Przejdziemy teraz do bardziej praktycznego opisu konstruowania interwencji paradoksalnych. Pisaliśmy już, że Rohrbaugh i współpracownicy (1981) proponują następującą klasyfikację technik paradoksalnych: zalecenie objawu, powstrzymanie przed zmianą i operacje pozycyjne. Te ostatnie polegają na zmianie pozycji objawu poprzez jego akceptację a nawet przesadne podkreślenie. Tworząc interwencję paradoksalną terapeuta łączy objaw z funkcją, którą pełni on w systemie i zaleca we wzajemnej relacji. Dokładnie wymienione są konsekwencje zmiany dla wszystkich członków rodziny, a następnie terapeuta stanowczo doradza kontynuowanie dotychczasowych rozwiązań.

Oczywiście, że zanim objaw zostanie zalecony, musi być zdefiniowany w kategoriach pozytywnych. Dla przykładu, złość albo kłótnie można zredefiniować jako wyraz miłości, utrzymywanie dystansu w gruncie rzeczy jako chęć bliskości. W terapii rodzinnej redefinicja jest znacznie szersza, ponieważ dotyczy całości zachowania uznanego przez rodzinę za niepożądane np. kłopoty, które sprawia syn swoim