10098 Terapia rodzin Namysłowska82

168 Rozdział 15

tworzeniu rzeźby rodziny nukleranej terapeuta zwykle proponuje odtworzenie obrazu rodzin pochodzenia obojga rodziców. Często dopiero wtedy ujawniają się niesłychanie ważne sprawy determinujące zachowania objawowowe. Na przykład w rzeźbie aktualnej rodziny matka umieściła swojego męża na jej peryferiach obróconego tyłem. Okazało się po chwili, że w obrazie jej rodziny pochodzenia ojciec zajmował identyczną pozycję. Zestawienie obrazów pokazało, jak wiele aktualnej niechęci do męża związanej jest z osobą jej ojca i jak nie czuje się na siłach zmieniać relacji z mężem ze względu na swoją przeszłość i uczucie bezsilności. Oczywiście nie zawsze technika rzeźby rodzinnej jest bardzo pomocna w terapii. Czasami członkowie rodziny pokazują całkowicie stereotypowy obraz rodziny, lub nie są w stanie zareagować emocjonalnie na to, co zobaczyli.

Szczególnie trudno jest pracować tą techniką z rodzinami, których wzorce rodzinne są bardzo chaotyczne. Także zaprzeczenie i uporczywy mechanizm kozła ofiarnego w stosunku do jednego z członków rodziny potrafią pomniejszać znaczenie tej techniki.

Technika rzeźby rodzinnej najczęściej jest jedynie elementem terapii rodziny. Jej użyteczność wydaje się nam niedoceniania, szczególnie w pracy z rodzinami o średnim poziomie dysfunkcji i oporu.

Technika pytań cyrkularnych

W tym miejscu nie będziemy już wracać do ogólnych podstaw teoretycznych techniki pytań cyrkularnych odsyłając czytelnika do rozdziału poświęconego mediolańskiej szkole terapii rodzin. Skupimy się raczej na praktycznym aspekcie tej techniki, choć oczywiście nie jest możliwe całkowite abstrahowanie od teorii. W związku z tym, aby stworzyć pewne tło teoretyczne, przypomnimy jedynie, że pytania cyrkularne wynikają z myślenia cyrkularnego. Zespół mediolański rozumie je jako zdolność terapeuty do gromadzenia informacji o systemie rodzinnym, a jednocześnie do wprowadzania do tego systemu informacji dostarczonych w trakcie sesji właśnie poprzez pytania cyrkularne, które dotycząc relacji, jednocześnie dotyczą różnicy i zmiany.

Cyrkularność wiąże terapeutę i system rodzinny w jeden koewo-lucyjny system terapeutyczny. Zespół mediolański wyróżnia następujące grupy pytań cyrkularnych.

Pierwsza grupa to pytania dostarczające informacji o specyficznych zachowaniach interakcyjnych w specyficznych sytuacjach. „Kiedy matka płacze, co robi ojciec?”; „Co robi córka, jeśli ojciec nie pociesza matki?”; „A co ty robisz, jeśli twoja siostra pociesza matkę”.

Druga grupa to pytania dotyczące różnic w zachowaniu poszczególnych członków rodziny. W odpowiedzi na stwierdzenie dziecka, że rodzice są strasznymi pesymistami, można zapytać: „A co robią takiego, że tak sądzisz?” i dalej: „Kto jest gorszym pesymistą, matka czy ojciec?”.

Trzecia grupa to pytania pozwalające poszczególnym członkom rodziny uszeregować specyficzne zachowania i interakcje. „Co jest gorsze: czy to, że matka płacze, czy że ojciec krzyczy?”; „Dla kogo jest najtrudniejsze to, że mama płacze?”; „Kto ją najczęściej pociesza — uszereguj te osoby wedle kolejności”. „Uszereguj zachowania Janka, które sprawiają kłopoty od najłatwiejszych do najtrudniejszych dla Ciebie”.

Czwarta grupa pytań to pytania dostarczające informacji wskazujących na zmianę relacji po pewnym specyficznym wydarzeniu. Najczęściej chodzi w nich o zmiany zaistniałe po pojawieniu się objawów. Typowe pytanie brzmi „Co zmieniło się w rodzinie od czasu, kiedy Piotr ma kłopoty w szkole?”; „Czy bardziej, czy mniej się kłócicie, od kiedy ojciec jest chory”; „Czy mama była bardziej smutna po odejściu z domu Bogny, czy Ewy?”.

Piąta grupa pytań dotyczy różnic w odniesieniu do hipotetycznych sytuacji. „Jeśli wyprowadzisz się z domu, kto zajmie się rodzicami?”; „Jeśli ty przestaniesz sprawiać kłopoty, kto z rodzeństwa może zacząć je sprawiać?”; „Co się zmieni w rodzinie, jeśli Marta zacznie jeść?”.

Penn propuje nieco inny podział pytań cyrkularnych.

Kategoria l: informacje werbalne i analogowe (niewerbalne). Jeśli chodzi o informacje uzyskane na drodze werbalnej, to terapeuta powinien wychwytywać tzw. słowa-klucze np. „W naszej rodzinie wszyscy są smutni”; „Nasze dzieci są nieposłuszne”; „W naszej rodzinie nie ma komunikacji”. Te słowa-klucze stają się podstawą do dalszych pytań cyrkularnych: „Kto z kim najrzadziej się komunikuje, a z kim najczęściej?” itp. W trakcie sesji terapeuta śledzi także przepływ informacji niewerbalnych, rodzina zaś obserwuje, że terapeuta obserwuje ją.

Kategoria 2. Definicja problemu.

Wymienialiśmy już przy innej okazji podstawowe pytanie: „Co