Magazyn6601

62

ELEKTRYFIKACJA

napięć nie zna już przestrzeni, a energja el. gra wielką rolę we wszelkich dziedzinach ludzkiej działalności.

Energja el. bowiem nietylko daje się z łatwością momentalnie przesyłać na odległości, dochodzące do tysiąca i więcej km; daje się nadto przetwarzać w inne formy, a więc w energję cieplną, mechaniczną, chemiczną. Wreszcie — jest niesłychanie łatwo podzielną, prądem el. możemy bowiem rozżarzyć najmniejszą lampkę elektryczną i największą latarnię morską; możemy utrzymywać w ruchu zarówno mechanizm zegarkowy, jak i maszyny do walcowania stali lub pociągi el. — Nowoczesna cywilizacja rozwija się pod znakiem elektryczności, a zapotrzebowanie energji el. z roku na rok rośnie. Energja el. jest jednak tylko uszlachetnioną formą energji, zawartej w t. zw. surowcach energetycznych, do których zaliczamy: węgiel kamienny i brunatny, ropę naftową, gazy ziemne, torf i siły wodne. Z wyjątkiem sił wodnych, reszta źródeł — i to najbogatszych — jest wyczer-palną, tak że ludzkość winna zdobyć się na bardziej oszczędną gospodarkę, niż obecna, zwłaszcza tak cennym surowcem, jak węgiel kamienny. To też, o ile przed 60 laty kwest ja wytwarzania energji el. i jej rozdziału była kwestją czysto techniczną, o tyle dzisiaj, gdy wszelkie trudności techniczne są już pokonane, elektryfikacja stała się zagadnieniem ekonomicznem: idzie mianowicie o to, żeby wytwarzać energję jak najtaniej z naj mniej szem zużyciem surowców energetycznych.

Początkowo wytwórnie el. powstawały w wielkich miastach i służyły prawie wyłącznie do oświetlenia pojedynczych domów lub dzielnic, nieprzedzielonych ulicami, były to t. zw. elektrownie blokowe. Z biegiem czasu, gdy zasięg zastosowań en. el. wzrastał, a różne przyrządy, przedewszystkiem silniki el., ulepszały się, jako bardziej ekonomiczne zaczęto budować centrale el., które obsługiwały już całe miasto, oplatając je sieciami przewodów el. W ten sposób powstała wielka liczba drobnych, według dzisiejszej skali naszych potrzeb, zakładów el. Przeważna część tych wytwórni pracowała maszynami parowemi na węglu, dowożonym nieraz z bardzo odległych kopalń; zczasem używać zaczęto silniki dyzlowskie na ropę naftową, którą również trzeba było dowozić. Wyzyskanie sił wodnych na większą skalę nie było w początkach możliwe, gdyż silniki wodne są przywiązane do miejsca ujęcia spadku wodnego, znajdującego się zwykle daleko od siedzib ludzkich i miejsc zapotrzebowania energji i wobec tego przesyłanie energji el. na duże odległości okazywało się jeszcze nieekonomiczne, t. zn. że koszta takiego przesyłania były większe, niż koszta transportu paliwa w ilości niezbędnej do wytworzenia tej samej ilości energji w elektrowni lokalnej. W chwili obecnej koncentracja produkcji energji el. w ograniczonej liczbie potężnych elektrowni pozwala otrzymać większą ich wydajność i co za tern idzie korzystać z cen energji znacznie niższych od tych, jakie istnieją w elektrowniach o małej mocy.

Obok większej wydajności wielkich jednostek kotłowych i maszynowych z prądnicami, korzystnie na poziom kosztów produkcji a więc i cen w wielkich wytwórniach wpływa również możność spalania w nich węgla gorszych czyli tańszych gatunków. Dodać należy oszczędność na ilości paliwa, gdyż np. zespół turbinowy o mocy io ooo kW (kilowatów) zużywa na każdą kilo-watogodzinę (kWh) wytworzoną 20% mniej węgla niż 10 zespołów o mocy 1 000 kW każdy. W nowoczesnych elektrowniach

0    wielkiej mocy, do wytworzenia 1 kWh potrzeba mniej niż 1 kg węgla, a łącznie ze stratami, związanemi z przesyłaniem prądu — mniej niż 1,3 kg, podczas gdy w elektrowni małej na otrzymanie 1 kWh trzeba zużyć więcej niż dwa razy tyle węgla. Jeśli jeszcze dodamy, że ogólne koszta ruchu wielkiej elektrowni, jak również koszta jej założenia są na każdą wytworzoną jednostkę energji również mniejsze, to jasnem jest, dlaczego drobne elektrownie zaczęły zanikać i ustępować miejsca elektrowniom wielkim. W krajach, gdzie przemysł jest bardzo rozwinięty i zapotrzebowanie energji el. duże, elektrownie powstają nie w miejscu zapotrzebowania energji, lecz u jej źródeł, a przewody el. o bardzo wysokiem napięciu zaczynają pokrywać te kraje gęstą siecią el., która dostarcza niezbędnych ilości tanie] energji i umożliwia współpracę między elektrowniami. — I tak np. we Francji, elektrownie wodne w Alpach, Pirenejach

1    Masywie Centralnym, a elektrownie cieplne na północnym wschodzie wzajemnie uzupełniają się w okresach, gdy wody jest mniej, lub gdy w ciągu doby okaże się potrzeba dostarczenia większej ilości energji; w Niemczech zorganizowano już taką