Magazyn60801

304

GDAŃSK

z Polski; 3) Polska otrzyma nadzór i zarząd Wisły i całej sieci kolejowej, oraz ko-munikacyj pocztowych, telegraficznych i telefonicznych między Polską a portem gdańskim; 4) Polska otrzyma prawo rozwijania i ulepszania dróg wodnych, urządzeń i insta-lacyj, dla celów przewidzianych w poprzednich klauzulach, oraz prawo nabywania wszelkiej własności; 5) W. M. Gdańsk zapewni, że żadne różnice nie będą czynione na niekorzyść obywateli polskich oraz osób pochodzenia polskiego; 6) Rząd Polski prowadzić będzie sprawy zagraniczne W. M. Gdańska.

Artykuły 105 i 106 traktatu przesądzają o utracie przez gdańszczan obywatelstwa niemieckiego i uzyskaniu obywatelstwa gdańskiego oraz o warunkach, w jakich dokonywać można opcji.

Artykuł 107 mówi o przekazaniu własności Państwa Niemieckiego Głównym Mocarstwom Sprzymierzonym i Stowarzyszonym i o podziale tego majątku między Polską a W. M. Gdańskiem. Wreszcie artykuł 108 przewiduje ciężary finansowe, jakie z różnych tytułów będą obciążały W. M. Gdańsk.

Z tych postanowień traktatu wersalskiego wynika, że Gdańsk i otaczające go teryto-rjum ma się stać wolnem miastem w warunkach, przewidzianych w szczególności przez art. 103, ustalający sposób opracowania konstytucji, oraz art. 104, normujący stosunki między Wolnem Miastem a Polską, które miały być ujęte w formę konwencji. Konstytucja W- M. Gdańska i konwencja pol-sko-gdańska stanowią, z prawnego punktu widzenia, części składowe statutu Wolnego Miasta. Są one ze sobą związane.

W art. 102 traktatu wersalskiego, Główne Mocarstwa Sprzymierzone i Stowarzyszone zobowiązały się utworzyć W. M. Gdańsk. Sposób urzeczywistnienia tego zobowiązania został przewidziany w artykułach następnych: 103 i 104.

W istocie, bez konstytucji W. M. Gdańsk nie mogłoby istnieć, gdyż nie posiadałoby ustroju wewnętrznego, a bez konwencji nie miałoby ani zewnętrznej racji bytu, ani możliwości ujawnienia swego istnienia, gdyż tylko Polska, z mocy traktatu wersalskiego, mogła przedstawić światu Gdańsk w nowej jego sytuacji międzynarodowej.

Treść formuły „Wolne Miasto" w zastosowaniu do Gdańska nie została przez jego twórców bliżej określona. Można jedynie, na podstawie enuncjacji organów konferen cji pokojowej w Paryżu 1919 r., oraz późniejszych zabiegów, podjętych przez W. M. Gdańsk wobec Ligi Narodów, wywnioskować pośrednio, czem jest z prawnego punktu widzenia „Wolne Miasto Gdańsk".

W sprawie tej mamy prawie wyłącznie świadectwa negatywne. Stwierdzają one, czem W. M. Gdańsk nie jest. Czem jest — starali się dociec prawnicy, których opinja posiada jednak ściśle akademicki charakter. Nigdy żadna miarodajna instancja natury prawnej W. M. Gdańska nie określiła.

W nocie z dn. 29 maja 1919 r., zawierającej „Uwagi Delegacji Niemieckiej o warunkach pokoju", znajduje się między innemi, protest przeciwko utworzeniu „...ze starożytnego miasta hanzeatyckiego, niemieckiego w najgłębszej swej istocie, wolnego państwa, pod polską suwerennością...". Pełnomocnik niemiecki hr. Brockdorff-Rantzau proponował, zamiast tego, zapewnienie Polsce wolnego dostępu do morza przez układy, dające jej niezbędne uprawnienia gospodarcze w Gdańsku, Królewcu i Kłajpedzie. Delegat niemiecki twierdził w swej nocie, że Niemcy zrozumiały trzynasty punkt warunków prezydenta Wilsona z dn. 8 stycznia

1918    r., jedynie jako konieczność udzielenia Polsce uprawnień, lecz nie oddanie jej jakichkolwiek terytorjów.

Premjer francuski Clemenceau, w imieniu Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych, odpowiedział na uwagi delegacji niemieckiej dnia 16 czerwca

1919    r., przyznając, że większość ludności Gdańska stanowią Niemcy i że właśnie z tego powodu „nie proponuje się wcielenia go do Polski".

W słowach tych dopatrujemy się jednej granicy statutu W. M. Gdańska. Oddziela go ona od Polski, ale nie stanowi pozytywnego określenia jego charakteru prawnego.

Druga przeciwległa granica, określająca miejsce W. M. Gdańska w prawie między-narodowem, została ustalona przez Konferencję Ambasadorów dnia 13 października

1920    r., gdy odrzucono gdański projekt konwencji, który w artykule pierwszym stwierdzał: „Gdańsk jest państwem suwe-rennem i znajduje się pod opieką Ligi Narodów".

Fakt odrzucenia gdańskiej formuły, przyznającej suwerenność Wolnemu Miastu, jest znowu tylko negatywnem określeniem.