Magazyn6R301

519

GROMADA — GRZYMUŁTOWSKIEGO TRAKTAT

otrzymuje za swe czynności wynagrodzenie z funduszów g.

Nadzór państwowy nad działalnością g. wykonywa Wydział Powiatowy. G.gany g. działają ponadto pod bezpośrednim nadzorem wójta gminy.

Literatura: Bahr L. dr.: Prawo gromadzkie. Warszawa 1937. — Brmettińoki W. dr.: Terytorialny ustrój gminy wiejskiej w Polsce. Warszawa. — Jaroszyński IM. dr.: Samorząd terytorjalny w Polsce. Warszawa 1932. — Ustawa z dn. 23. III. 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. (Dz. 17. B. P. Nr. 35, poz. 294).

Stanisław Miklaszewski.

Grzymułtowskiego traktat.

Nazwa ta w tradycji historycznej przylgnęła do „wieczystego pokoju", podpisane go między Rzplitą Polską i W. Ks. Mo-skiewskiem w maju 1686 r. Geneza tego układu wypływa z całokształtu ówczesnej polityki zagranicznej Jana III. Wyprawa wiedeńska zaangażowała poważnie Sobieskiego w wir polityki naddunajskiej i zmusiła go do przystąpienia do Ligi Świętej, której ostrze skierowane zostało przeciw Turcji. Złamanie groźnego przeciwnika umyślił król zdyskontować przez ugruntowanie zdecydowanych wpływów polskich w księstwach wołoskich i oparcie się mocne

0    morze Czarne między ujściami Dunaju

1    Dniestru. Wyprawa, podjęta na wielką skalę, miała się odbyć w roku 1686 przy jednoczesnym ataku cesarskim na Węgry. Jednakże marsz na Mołdowołoszczyznę wymagał osłonięcia lewego skrzydła armji, na rażonego na dywersję tatarską. Ażeby się ubezpieczyć przed takim atakiem flankowym, trzeba było znaleźć nowego sojusznika, któryby zdołał unieruchomić siły Krymu. Sprzymierzeńcem takim mogła być jedynie Moskwa, której zaangażowania do walki przeciw Turcji i jej sprzymierzeńcom domagała się ustawicznie Liga. Wiedziony te-mi koniecznościami, zdecydował się Sobieski rozpocząć pertraktacje z Moskwą, tern bardziej, że zachowanie się jej wobec Polski było mocno podejrzane.

Między obu państwami istniał stan względnego pokoju, ugruntowany rozejmem andruszowskim z r. 1667, przedłużanym następnie na dalsze lata, t. j. do r. 1693 na zasadzie status quo. Chociaż rozejm ten był skierowany przeciw Porcie i jej wasalom, to jednak Moskwa nie wywiązała się ze swego zadania, zawierając kolejno traktaty pokojowe z chanem i sułtanem, a w czasie wyprawy wiedeńskiej mobilizowała armję, któraby na wypadek niepowodzenia Jana III wkroczyć mogła w granice Polski. To też w końcu r. 1685 została do Moskwy wysłana oficjalna delegacja pokojowa na czele z wojewodą poznańskim Krzysztofem Grzymultowskim i Marcjanem Ogińskim, kanclerzem litewskim. Ze strony moskiewskiej pertraktacje prowadził wszechwładny minister i faworyt regentki Zofji, W. W. Golicyn, oraz dwaj bojarowie — Buturlin i Szeremetiew. Posiedzenia, rozpoczęte w połowie lutego, szły niesłychanie opornie i kilkakrotnie zanosiło się na zerwanie rokowań. Działo się to dzięki nieustępliwości Golicyna, który, zdając sobie sprawę z ciężkiej sytuacji Polski, stawiał warunki bardzo wygórowane. Zresztą, nieumiejętna taktyka Wielkopolanina Grzymułtowskiego, nie znającego zwyczajów dyplomatycznych kontrahenta, zbytnio denerwującego się i dążącego do pośpiechu, dawała poważne atuty w ręce przeciwnika. Wreszcie, po długich dysputach i zatargach, w pierwszych dniach maja (1686) dokończono dzieła.

Traktat składa się z 33 artykułów, których treść wyraża całkowite zwycięstwo dyplomacji moskiewskiej. Rzplita nietylko przyznawała Moskwie „na wieczne czasy" ziemie, odstąpione jej czasowo rozejmem andruszowskim (Zadnieprze kijowskie, Sie-wierszczyznę i Smoleńszczyznę), ale ponadto wyrzekała się jeszcze na prawym brzegu Dniepru Kijowa wraz z enklawą, obejmującą gródki Wasilków, Stajki i Trypole oraz Zapóroże „od Siczy w wierzch Dniepru po ujście rzeki Taśminy". Brzemienny w skutki był art. 9, który gwarantował swobodę wyznania prawosławnego w Polsce, a opiekę duszpasterską nad prawosławnymi na Ukrainie oddawał pod zwierzchnictwo biskupa perejasławskiego, pozostającego po stronie moskiewskiej. Za cenę tych ustępstw zyskiwała Polska (art. 10) zerwanie pokoju moskiewsko-tatarskiego i pomoc sił carskich przeciw Krymowi. Ponadto za otrzymanie Kijowa wypłacić miała Moskwa sumę 146000 rubli.

Wiadomość o zawarciu traktatu przyjęto w Polsce z oburzeniem, zarzucając Grzy-mułtowskiemu niedołęstwo i przekroczenie pełnomocnictw. Jakkolwiek król „z płaczem" zmuszony był do zaprzysiężenia warunków pokojowych, to jednak Sejm odmówił ratyfikacji, która nastąpiła dopiero w r. 1710. Istotnie, zarzuty te były słuszne. Go-

34*