Magazyn6b201

618

HISZPANJA

ska (28 000 km* pow. — 167 002 mieszk.), Wyspy Kanaryjskie (7 272 km^a pow. — 564 873 mieszk.) i szereg drobnych wysepek.

Literatura: Espana. Estudio Geogr&fico... Barcelona 1925. — Frankowski E.: Regjony Hiszpanji. Poznań 1933. — Gorzu-chowski St.: Półwysep Iberyjski. Warszawa 1934. — Gui-nard P., Monbeig P.: Madrid. Paris 1932. — JUUbner: GcograpK. ch-statistLche Tabellen. Wien 1936. -— JUrgenn O.: Spanische Stddte. Hamburg 1927.— Mcmii O.: Ldnderkunde von Siideuropa. Leipzig 1929. — Richert G.: Land und Leute in Spanien. Berlin 1928. — Silrestre F.: UEspagne et le Portugal. Tours 1911. — Pandeilós I. A.: La evolution demo-grafica de Espana. Haga 1933. -— Vilar P.: La vie industrielle dcns la rigion de Barcelonę. Paris 1929.

St. Corzuchowski.

II. Historja i sprawy polityczne.

1. Dzieje Hiszpanji do końca XVIII w.

H. zamieszkiwała ludność pochodzenia cel-to-iberyjskiego, na wybrzeżach osiadły ko-lonje fenickie i greckie. Po wypędzeniu Kartagińczyków przez Rzymian H. pozostaje do najazdu Wandalów (409) we władaniu Rzymu, potem Wizygotów do zajęcia przez Arabów po bitwie pod Xeres (7x1). Od tej chwili datuje się panowanie muzułmańskie. Praiwie osiem wieków trwa walka między półksiężycem (kalifat w Kordobie i pomniejsze księstewka muzułmańskie) a chrześcijaństwem w Asturji (królestwa Aragonu, Kastylji, Leonu i Nawary), w czasie której krystalizuje się jedność narodu hiszpańskiego, broniącego kultury chrześcijańskiej przeciwko naporowi islamu, który poprzez Afrykę północną i półwysep iberyjski napierać będzie przez osiem wieków na zachodnią Europę. Dopiero zdobycie Granady przez króla Ferdynanda i królową Izabellę w 1492 ^r- ukończyło wyparcie Maurów z Hiszpanji i zjednoczyło ją pod jednem berłem.

Równocześne odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba było podstawą wielkomocarstwowego stanowiska H., która pod berłem cesarza Karola V i jeszcze Filipa II jest najpotężniejszem mocarstwem swiato-wem, bo oprócz Hiszpanji i Portugalji obejmuje południowe Włochy, Holandję, Belgję, część północnej Francji, całą. Amerykę Południową i Środkową z wybrzeżem zachodniem i południowem Ameryki Północnej, Maderą, Azorami, Gwineją, Kon giem, Angolą, Cejlonem, Sumatrą i t. d. Prócz tego Karol V jako cesarz niemiecki włada znaczną częścią Europy centralnej, stąd słuszne powiedzenie, że w jego posiadłościach słońce nigdy nie zachodziło.

Tak wyjątkowe powodzenie swej polityki zawdzięcza H. w pierwszym rzędzie nieubłaganej, ale konsekwentnej metodzie rządów Ferdynanda 1 Izabelli, którzy po zdobyciu Granady niezwłocznie wygnali naprzód Żydów, a potem Arabów i usunęli w ten sposób obce rasą i religją elementy, któreby były nieprzezwyciężoną przeszkodą zjednoczenia narodowego po tylowiekowem panowaniu obcein i wewnętrznej anarchji. Podstawowym czynnikiem jedności narodc wej, który dał inicjatywę i rozmach zdobyczom zamorskim Hiszpanji, była obrona i propaganda wiary katolickiej. Punktem wyjścia wyprawy Kolumba był mandat papieski dostania się do Indyj Wschodnich i chimeryczny projekt zaatakowania tą drogą potęgi muzułmańskiej. Ideą przewodnią było nawracanie niewiernych, a niespodziewanym skutkiem zdobycie nowego świata z nieprzebranemi bogactwami, które na szereg wieków stały się materjalną podstawą potęgi hiszpańskiej.

Ideał jedności religijnej świata, który przyświecał królom katolickim, wyrażał się w walce z islamem, w zdobyciu dla Kościoła pogańskich ludów Nowego Świata, w obronie podwładnych narodów przed zarazkiem reformacji, a środkami dla dopięcia celu była bezwzględna centralizacja władzy i absolutne rządy pod hasłem: „cuius regio, eius religio“. Tak pojęta misja monarchów takich, jak Izabella, Karol V i Filip II, tłumaczy inkwizycję, jako organ nadzorczy nad prawomyślnością poddanych, pełne tragizmu wysiłki Karola V leczenia ran zadanych katolicyzmowi przez reformację, jego postanowienie utrzymania Niderlandów pod berłem dalekiej Hiszpa-nji, zamiast przyłączenia do cesarstwa, jako już zarażonego odszczepieństwem, a w dalszej konsekwencji nadało to kierunek całej polityce Filipa II, który dla utrzy mania Niderlandów przez całe swoje długie panowanie toczył zajadłe walki, wyczerpu jące siły i środki H., wbrew jej bezpośrednim mocarstwowym interesom. Poza tą zasadniczą ideologją pierwszych monarchów katolickich czysto polityczne zagadnienia rozszerzały się w miarę jak H. wyrastała do wielkomocarstwowego i światowego znaczenia. Ponieważ zjednoczone posiadłości au-strjackie i hiszpańskie przez swoje liczne rozgałęzienia otaczały zwartym kręgiem Francję, a przez to przeszkadzały jej naturalnej ekspansji, stąd pierwsza wojna z Francją,