page0319

311

Rossyja

zległości 28,000 mil kwadr, i za pomocą kanałów (Wyszniewołocki, Tychwiń-ski i t. d.), ma Koinmunikacyję z systemem rzek bałtyckich i białomorskich. Do morza Kaspijskiego, prócz Wołgi, wpadają Ural, Kuma, Terek, Kura z Ara-ksem i Aragwą. łtówniny. Wyniosłości Uralo-Baltycka i Uralo-Karpacka dzielą Rossyję europejską na trzy równiny, pod względem swego charakteru i własności gruntu całkiem odmienne. Z tych: a) Północna, od wyniosłości Uralo-Baltyckiej rozciąga się do oceanu Północnego; b) Środkowa leży między wyniosłością Uralo-Baltycka i Uralo-Karpatską, i c) Południowa od wyniosłość. Uralo-Karpatskiej idzie do morza Czarnego, Kaspijskiego i dalej do podnóża gór Kaukazkich. Północna równina stanowi oddzielną krainę naturalną, zamkniętą górami Fuilandzkiemi i ołonieckiemi, wyniosłością Uralo-Ałauń-ską i pasmem gór Uralskich. Zostając pod wpływem oceanu Północnego, kraj ten odznacza się wilgotnym gruntem i ostrością klimatu; oddawna stanowił on siedzibę ludów szczepu Fińskiego. Pod względem własności miejscowych i gruntu, dzieli się na trzy różne części: a) pas zachodni do rzeki Onegi (mnóstwo jezior, brak lasów ku północy), b) pas między Onegą a Mezenią (lasy iglaste, myśliwstwo i pełów ryb) i c) pas między tą ostatnią rzeką a górami Uralskiemi (obszerne trzęsawiska; Samojedzi i Zyranie; hodowanie reniferów). Równina środkowa ciągnie się przez całą Rossyję europejską, od granicy zachodniej do pasma Uralskiego; dzieli się na 1) zachodnią, 2) środkową i 3) Avschodnią. Zachodnia równina leży na zachód od rzeki Dniepru miedzy górami Awratyńskiemi i wyniosłością Uralo-Baltycką (rzeki Prypeć i Berezyna; bagna 1 trzęsawiska; lasy, Połesie); środkowa, między środkowym Dnieprem i Wołgą (basseny rzeki Desny, Oki i Sury; główna siedziba Wielkorossyjan); wschodnia albo zawolgska, obejmująca bassen rzeki Kamy i Samary; południowa część tejże, między dulną Kamą i Białą, tudzież Syrtem ogólnym, stanowi obszerną dolinę, rozciągającą się do rzeki gjrnego Uralu (lasy, warzelnie soli, rudy żelazne). Równina południowa, idąca od wyniosłości Uralo-Karpatskiej do morza Czarnego, podnóża Kaukazu i morza Kaspijskiego, stanowi stepową prze-trzeń Rossyi. Stepy tę podług swych własności, dzielą się na łączne, pia-sczyste i salinowe. Syberyja (ob.) zajmuje ¹/₃ część Azyi; płaszczyzna jej pochyla się ku oceanowi Północnemu; góry leżące na południe, dzielą się na fil) Ałtajskie (inaczej Złote, w pobliżu źródeł rzek Irtyszu, Obi i Jeniseja), 2) iSajańskie (od górnego Jeniseja do rzeki Selengi), 3) Daurskie (zajmują całą przestrzel, między górnym Amurem i Leną), 4) Pasmo Jabłonowe (od źródeł Aldanu na wschód do przylądka Gilackiego na morzu Ochotskiem); góry Syberyi wschodniej dzielą się na 5) Pasmo Stanowe (strcmo zniżające się ku morzu Ochotskiemu) i b) Pasmo Kamczafskie (szereg zastygłych wulkanów, z których najw yższe: Kluczewski, 10,500 stóp., Tołbaczewski i Koriacki, 12,000 stóp), Z rzek w Syberyi znaczniejsze: Ob (429 mil), do której uchodzą (z prawej strony) Tom, Czułym, Ket, Wag, (z lewej) Soswa i Irtysz. Bassen Ob-ski ma rozległości około 64,000 mil kwadr.; Jenisej (w granicach Rossyi około 430 mil), do którego wpadają trzy Tunguzki (z tych górna czyli Angara przepływa przez jezioro Bajkał); bassen Jeniseja wynosi około 45,000 mil kwadr.; Lena (długa na 570 mil) z wpadającemi do niej rzekami (Wiluj, Kirenga, Olekma, Witim, Aldan i inne) tworzy bassen, obejmujący około 30,000 mil kwadratowych. Wszystkie wpadają do oceanu Północnego, na całem wybrzeżu Syberyi północnej, ciągną się trzęsawiska, mchem i gdzie niegdzie krzakami porośnięte; w^rpośród tych płyną raeki Chatanga, Ana-fcara, Oleniek, Jana, Indygirka, Kołyma i wiele innych. Do oceanu wiel-