Magazyn6c401

630

HOANGHO — HOENE-WRONSKI JÓZEF MARJA

czania trudności wynikające z dzikości rzeki, ze zmienności wod os tanów, a na nizinie i z samego biegu. H. słynie z transportu dużej ilości zawiesiny, która, osiadając, podnosi koryto rzeki, co powoduje częste przerywanie tam i grobli, któremi człowiek stara się ją opanować.

O rozmiarach zmiany biegu (a pośrednio o wielkości towarzyszących tym procesom katastrof) świadczy najlepiej fakt, iż najstarsze znane koryto H. leżało na zachodnim skraju Wielkiej Niziny Chińskiej, a rzeka uchodziła do morza w okolicy Tien-cinu. Około r. 602 prz. N. Chr. zostało koryto opuszczone. W latach 1194—1851 rzeka płynęła na południe od półwyspu Szantung. Katastrofa z 1851 r. daje początek dzisiejszym stosunkom. Jak widać, cały Niż Chiński traktować należy jako potężny stożek napływowy H., po którym rzeka się przesuwa.

W dolnym biegu H. zasługują na wzmiankę dwa mosty kolejowe. Niżej położony ma 2,5 km długości.

Wiktor Ormicki.

Hoene-Wroński Józef Mar ja.

Filozof i matematyk, ur. w Wolsztynie 1776, zm. w Paryżu 1853. Filozof ja absolutna H.-W. oparta jest na wykryłem przez niego „prawie tworzenia", które jest kluczem do poznania wszystkich zjawisk, a więc i ekonomicznych. Służy ona też H.-W. do zbudowania systemu ekonomji, który nazywa systemem dynamicznym. System ten, zbudowany dedukcyjnie na pewnych apriorycznych założeniach, jest przez H. W., podobnie jak i inne jego systemy, tylko naszkicowany. Mimo to, znając ogólne zasady jego filozofji, odtworzyć można w szczegółach również system jego ekonomji. Przedstawiony jest on głównie w broszurze: „Adresse aux nations civili-sees sur leur sinistre desordre revolution-naire“, Paris 1848 (tłumaczenie polskie J. Jankowskiego p. t. „Odezwa do narodów cywilizowanych etc.", Warszawa 1922) i w innych pracach, np. „Metapolitiąue mes-sianique“, Paris 1839 (tłumaczenie polskie J. Jankowskiego, Warszawa 1923), „Lescent pages decisives“, Metz 1850, „Epitre secrete a son Altesse le Prince Louis-Napoleon", Metz 1851, wreszcie „Kodeks prawodawstwa społecznego", Warszawa 1923 — częściowe tłumaczenie z niewydanego rękopisu p. t. „Creation absolue de 1’humanite" z r. 1818. Prace te pochodzą z okresu późniejszego, kiedy system filozoficzny H.-W. ostatecznie się ukształtował. We wcześniejszych pracach ekonomicznych poglądy ekonomiczne H.-W. nie skrystalizowały się jeszcze i znać na nich silny wpływ Smitha. Są to następujące prace: „Cameralistiąue", Paris 1884, oraz artykuł „Economie poli-tique" i „Arithmetiąue politique“ wydane w zbiorze „Sept manuscrits inedits", Paris 1879; wszystkie wydane są po jego śmierci, ale pochodzą z lat 1803—1806. Są one przetłumaczone na język polski w t. IV i V „Bibljoteczki Dzieł Społ. Ekon.“, Warszawa 1911/2. Prace te poświęcone są krytyce merkantylizmu i fizjokratyzmu oraz rozwijają teorję Smitha, którą H.-W. nazywa „prawdziwie słuszną". Wreszcie daje w nich ciekawy wykład skarbowości.

Dopiero w okresie późniejszym, kiedy stworzył swój własny system filozofji absolutnej, H.-W. zerwał ze Smithem, budując oryginalny system ekonomji, nazwany przez niego dynamicznym. System jego jest czysto dedukcyjny i aprioryczny. Pozwoliło mu to na stosowanie matematyki i ujmowa nie praw ekonomicznych we wzory. Z tego wynika dalej bezwzględność praw jego systemu, jako wydedukowanych z ogólnej prawdy, którą jest „prawo tworzenia". Prawo to polega na przyjęciu kantowskiej tezy, że poznawanie nie jest bynajmniej biernym aktem obserwacji, ale przeciwnie zasadniczo i z własnego popędu czynnem tworzeniem rzeczywistości, które dany sobie mate-rjal kształtuje samorzutnie w jeden i ten sam sposób, zgodny z najgłębszą istotą „absolutu". W ten sposób nauka ekonomiczna i gospodarstwo utożsamiają się u H.-W. Mówiąc więc o „systemie handlowym" czyli merkantylizmie, lub o „systemie przemysłowym" czyli Smitha, mówi H.-W. zarówno o doktrynie jak i o samej rzeczywistości. H.-W. omawia te systemy, wykazuje ich elementy i istniejące między niemi antyno-mje. Z tych antynomij wyłania się synteza przyszłości, którą przedstawia właśnie eko-nomja dynamiczna H.-W. System ekonomji dynamicznej nie jest przytem samodzielną całością, ale jednym z kręgów całości, którą jest jego filozof ja absolutna.

H.-W. jest jednym z przedstawicieli polskiego kierunku romantycznego, reprezentowanego w Niemczech przez Mullera, Baadera i innych. Wszyscy ci filozofowie po-