Magazyn6c501

631

hoene-wronski józef marja — holandja

zostawali pod wpływem Kanta, w którym też leży źródło ich doktryn, jako też nowoczesnej ich kontynuacji w postaci uniwersalizmu. H.-W. przewyższał jednak romantyków niemieckich nadewszystko pod tym względem, że stworzył system, którego ci nie dali.

Literatura * Daazyńaka-Golltiska Z.: Hcene-Wroński jako ekonomista. „Ekonomista”, t. IV. Warszawa 1911. — Taż; Filozof ja gospodarcza i społeczna Hoene-Wrońskiego (we wstępie do przedruku jego prac w ,_tBibl. Dziel Spot. Ekon ”, 1 V. Warszawa 1912). — S. Dicka tein; Hoene-Wroński, jeQO życie i proce. Kraków 1896. — Wieluch Roman.’ Podstawy filozoficzne ekonomji według Home-Wrońskiego Przegląd Organi-zatji”, Nr. 10. 1933.

A. Grodek.

Holandja.

^r'I. Geograija i stosunki gospodarcze. i. Struktura geograficzna. 2. Stosunki gospodarcze. II. H.storja i sprawy polityczne, i. Dzieje Holandji do połowy XVI w. 2. Wojna o niepodległość. 3. Republika Siedmiu Prowincyj. 4. Okres rewolucji francuskiej i Napoleona. 5. Królestwo holenderskie.

I. Geograija i stosunki gospodarcze.

1. Struktura geograliczua. H. zajmuje obszar o powierzchni 34219 km² (z wodami 40830 km²), liczący 8300000 mieszkańców. Leży ona w rozgałęzionem ujściu Renu i Mozy, zajmując nadto połowę wysp z przybrzeżnego archipelagu Fryzyjskiego, przyczem ponad ¹/₈ część kraju zajmują de presje. H. jest krainą niską i płaską, od morza odgraniczoną do 5 km szerokim pasem wydm. Współczesny przebieg linji brzegowej H. daleko odbiega od stanu z wczesnego średniowiecza, kiedy to (w XII—XIV v ieku) morze, przerwawszy tamy, wdarło się w głąb lądu, tworząc wiele zatok, z których największą jest Zuidersee. Część zalanych obszarów zczasem z powrotem morzu odebrano — w projekcie zaś (w części niedaw no wykonanym) jest osuszenie całej zatoki Zuidersee. Realizacja owego zamierzenia zwiększyłaby powierzchnię H. o około 5 000 km*. Średnia wysokość kraju wynosi 10 m, maksymalna 60 m nad poziomem morza.

H. jest po Belgji najgęściej zaludnionym krajem w Europie; gęstość zaludnienia wynosi 243 osoby na km². Najgęściej jest zaludnione południe kraju (628 osób na km²) oraz wybrzeże Fryzyjskie (515 osób na km²), najsłabiej zaś okolice leżące na wschód od Utrechtu (84 osoby na km²). Przyrost naturalny jest regularny i jeden z najwyższych w Europie (ponad 12°/₀₀) dzięki najniższemu w świecie (wyjąwszy Nową Zelandję) procentowi zgonów (około 8,5°/₀₀). Głównym składnikiem rasowym ludności H. są Fryzowie pochodzenia frankońskiego i saskiego, zlani we wcze-snem średniowieczu. Język holenderski ma znaczną domieszkę składników celtyckich (wcześniejszej ludności) i duńskich, dzieli się na dialekty: fryzyjski, anglosaski, frankoński, flamandzki i holenderski. Pod względem religijnym najwięcej jest kalwi-nistów, zwłaszcza na północy kraju, potem katolików (35%), głównie na południu; bezwyznaniowych jest 8%, wyznania moj-żeszowego poniżej 2%. Nauka w Szkole jest przymusowa w wieku od 7 do 14 lat. Szkół wyższych jest 18, w tem uniwersytetów 6 (1 katolicki), w większości państwowych. Ruch wydawniczy jest silniejszy na wet niż w Szwecji 1 Danji fpierwsza książka w Europie drukowana była właśnie w Haarlem w 1446 r.). Z ogółu zawodowo czynnej ludności przypada na rolnictwo 20,6%, na przemysł i rzemiosło 38,8%, na handel i bankowość 14%, na komunikację 9,3%.

2. Stosunki gospodarcze. Z ogólnej powierzchni H. 39% przypada na pastwiska, 28% na ziemie orne, 8% na lasy, około 3¹/,% na ogrody. Ziemie orne przeważają na południowym zachodzie i północnym wschodzie kraju, głównie w Brabancji i okolicach Utrechtu. Uprawia się wszelkie zboża, ziemniaki, buraki (wiele cukrowych) i inne okopowe oraz len, ponadto na depresjach jarzyny i kwiaty (pomiędzy Leidą i Uitgeest, a przedewszystkiem pod Haarlem) oraz owoce. W r. 1930 w H. było 12000000 m² inspektów oraz 9 100 000 m² innych ogrodniczych budowli szklanych, z czego 4 800 000 m² służyło uprawie winorośli. Wydajność rolna H. jest bardzo wysoka, najwyższa w świecie w pszenicy (28,89 9 z ha — średnia lat 1930/31 — 1934/35) i w burakach cukrowych (372 q z ha), d-ruga w życie (21,5 q z ha), w jęczmieniu (27,7 q z ha) i ziemniakach (185 q z ha). Żuławy (z reguły depresje) i wogóle nowoodzyskane drogą osuszania zalanych obszarów tereny są przedewszystkiem pastwiskami bądź polami wykorzystywane-mi dla uprawy roślin pastewnych. Rolnictwo H łączy się bowiem z intensywną hodowlą. Na I km² powierzchni kraju przypada 75,6 sztuk bydła, 14 owiec, 59 świń,

41*