24132

MESJANIZM.

Termin mesjanizm spopularyzowany został przez filozofa polskiego HOENE WROŃSKIEGO, któiy w r 1831 wydał francuskie dzieło pt. „Wstęp do mesjanizmu. Zazwyczaj nazwą mesjanizm określa się romantyczne teorie narodu, oparte na pojęciu narodu wybranego, misji narodowej, odrodzenia ludzkości przez ofiarę jednego narodu. Charakterystyczne dla mesjanizmu narodowego, który rozwijał się w różnych krajach, było traktowanie własnego narodu jako przeznaczonego do spełnienia misji historycznej ważnej dla całej ludzkości. Mickiewicz cały zasób swych wyobrażeń utopijno - religijnych podporządkował idei czynu patriotycznego. W miarę dojrzewania jego przekonań demokratycznych coraz większą rolę w koncepcjach poety odgrywał postulat odmiany porządku społecznego. Dlatego oceniając jego ideologię za rozstrzygające uznać musimy to, że opowiadał się po stronie ludów przeciw rządom, po stronie postępu społecznego przeciw reakcji. Siły historii są niezbadane, ale jeśli pojęcie Boga ma mieć jakikolwiek sens, to musi to być koncepcja Boga - sprzymierzeńca cierpiących i ujarzmionych, Boga realizującego swą wolę przez rewolucję. Naród polski ma spełnić wielką misję wolnościową wyzwalając ludy i zapoczątkowując erę braterstwa. Idee te w „Księgach” Mickiewicz podejmuje i rozwija. Religia i wolność stają się dla niego pojęciami prawie synonimicznymi. Istota religii tkwi w walce o wyzwolenie społeczne i narodowe. Postęp ludzkości rozwija więc jednocześnie na drodze walki rewolucyjnej i na drodze doskonalenia moralnego. Jedno warunkuje drugie: „duch poświęcenia się” jest miernikiem wartości czynu rewolucyjnego, a zarazem cnoty moralne o tyle są cenne, o ile służą sprawie wolności. Despotyzm polityczny i egoizm są źródłem wszelkiego zła na świecie. Elementy światopoglądu religijnego najdobitniej występują w koncepcjach historiozoficznych „Ksiąg”. Oceniając je należy jednak pamiętać, że nie jest to wykład naukowy, lecz poetycka próba uogólnienia, w której nie chodzi o ścisłość liistoryczną, lecz o uwydatnienie pewnych tendencji dziejowych I w ocenie zjawisk i w doborze faktów i ich chronologicznym uszeregowaniu Mickiewicz postępuje z dużą dowolnością. I tak np. wbrew historii, a śladem wielu utopijnych wyznaniach egalitaryzmu chrześcijańskiego, idealizuje poeta pierwotne chrześcijaństwo, przypisując mu decydującą rolę w obaleniu ustroju niewolniczego. Wczesne średniowiecze przedstawia jako epokę wolności i sprawiedliwości społecznej. Dla potrzeb tezę o narastającym ucisku w wieku XIX o szczególnej roli wyzwolenia Polski przemilcza Mickiewicz całkowicie wielką rewolucję francuską, choć potem w „Księgach” przyzna, że spełniła ona wielką rolę w walce z despotyzmem. Drugi i trzeci rozbiór Polski oraz upadek powstania listopadowego potraktowane są jako jeden fakt, przy czym pomieszane zostały różne szczegóły dotyczące tych wypadków historycznych Historia ludzkości w ujęciu Mickiewicza jest terenem realizowania ideału religijnego, ścieraniu się woli bożej z pierwiastkami zła, działającego poprzez ludzi. Stan doskonałości pierwotnej, upadek w okresie imperium rzymskiego, odrodzenie ludzkości przez Chrystusa i średniowieczne chrześcijaństwo, upadek w okresie monarchii absolutnych i początków kapitalizmu - oto rytm dziejów Europy. Jednym z ulubionych pojęć Mickiewicza jest żywiołowe, instynktowne uczucie ludów. Można by więc sądzić, że pojęcia religijne liistoriozofii Mickiewicza dadzą się sprowadzić tylko do stylizacji i że w gruncie rzeczy mamy tu do czynienia z systemem obiektywnym, ujmującym historię jako proces coraz pełniejszego realizowania się ideału wolności poprzez dążenia mas ludowych Przy czym proces doskonalenia się społeczeństwa ludzkiego zachodzi w walce pierwiastków despotyzmu i wolności - każde zwycięstwo despotyzmu prowadzi do wzniesienia się walki o wolność na wyższy poziom. Źródłem „idei wieku” jest w koncepcji Mickiewicza Bóg osobowy. Powoduje to cały szereg sprzeczności, z których myśl poety nie może wyniknąć. „Duch wieku” utożsamiany bywa często z „uczuciem religijnym”, historia staje się ilustracją tezy o sprawiedliwości bożej. W proces historyczny zostało wplątane pojęcie opatrzności nagradzającej dobre uczynki, karzącej złe. To moralistyczno - religijne interpretowanie historii występuje naj jaskrawi ej w przedstawieniu dziejów narodu polskiego, wiążąc się bezpośrednio z idealizacją przeszłości Polski.

Historia narodu polskiego traktowana jest na innej zasadzie niż historia ludzkości. Tam panowała zadanie przeciwstawiania ludów despotom, tu - narodu polskiego innym narodom. Rzeczpospolita

2