img042 (53)

Termin „integracja sensoryczna” został po raz pierwszy użyty przez Ch. Sheringtona w 1902 roku, w pracy pod tytułem The lntegrative Action of the Newom System (za: Maas, 1998b). Nowe, szersze znaczenie temu terminowi nadała Jean Ayres (1920-1988) pod koniec lat sześćdziesiątych. Według Ayres integracja sensoryczna jest procesem, w którym następuje organizacja (integracja) danych percepcyjnych, tak by mogły być one wykorzystane w celowym, zakończonym sukcesem działaniu.

W ramach szeroko ujmowanej zdolności do integrowania funkcji percepcyjnych, zdaniem Bogdanowicz (1997), można wyodrębnić:

A)    Integrowanie informacji — integracja intrasensoryczna, czyli:

1)    zdolność do integrowania informacji w ramach określonej i tylko jednej modalności zmysłowej,

2)    zdolność do kojarzenia informacji wielomodalnych, przychodzących z różnych źródeł.

B)    Transponowanie informacji — integracja intersensoryczna, czyli:

1) zdolność do transponowania informacji określonej modalności, odbieranej jednym kanałem zmysłowym, na informacje innej modalności (integracja między modalna).

C)    Koordynowanie procesu odbioru informacji i organizowanie reakcji, czyli: 1) zdolność do integrowania funkcji percepcyjnych i motorycznych — integracja percepcyjno-motoryczna.

Ayres (Maas, 1998b) wykazała, że najwcześniej dojrzewającymi, najbardziej podstawowymi (por. Olechnowicz (1988) — zmysły znane od zawsze) są zmysły: taktylny (dotykowy), proprioreceptywny (czucie głębokie) i przedsionkowy (równowagi). Te trzy zmysły oraz integracja odruchów odgrywają zasadniczą rolę w rozwoju dziecka.

Podstawową rolą zmysłu równowagi, który na poziomie receptora tworzą trzy kanały półkoliste, woreczek i łagiewką jest kształtowanie naszych relacj i z siłą grawitacji. System ten rozwój a się bardzo wcześnie (już w- ciągu pierwszych 10 tygodni po zapłodnieniu). Jego rozwój jest wspomagany ruchami ciała matki podczas codziennej aktywności. „Gdy matka porusza się, płód się kołysze. Najczęściej kołysanie to bywa rytmiczne, gdy matka chodzi, rytmicznie odmierzając kroki. Mózg dziecka rejestruje dobrze te rytmy już w okresie płodowym i dłatego jako znane i bezpieczne — są poszukiwane: niemowlęta i małe dzieci lubią być kołysane i huśtane; uspokajają się wtedy, łatwiej zasypiają” {Olechnowicz, 1988, s. 52).

Do receptorów związanych z czuciem powierzchniowym (zmysłem dotyku) należą receptory koszyczkowe mieszków, ciałka Meissnera i Merkela, mieszczące się pod naskórkiem. Porównania dokonane skalą (iesella przez Caslera <1965, za: Maas, 1998b) wykazały, że dzieci dodatkowo stymulowane dotykowo, W formie głaskania z lekkim naciskiem, szybciej się rozwijały niż dzieci z grupy liontrolnej. Chuchulska (Olechnowicz, 1988) opisuje, iż w niektórych społecznościach pierwotnych funkcjonują rytuały, które wpływają na rozwój emocjonalny dziecka poprzez stymulowanie układu dotykowego.

Receptory zmysłu propriorecepcji (czucia głębokiego lub mięśniowego) tworzą wolne zakończenia nerwowe we wrzecionach mięśniowych, zakończenia | Ruffiniego, ciałka Paciniego i zakończenia Golgiego — są one pobudzane przez. Iciskanie tkanek, zmiany napięcia.

Pień mózgu, otrzymując największą liczbę najważniejszych informacji sen-lorycznych, może przeprowadzić skomplikowane procesy sensoryczno-integra-Cyjne. Procesami tymi steruje znajdujący się w pniu mózgu układ siatkowaty. Otrzymywane informacje sensoryczne ze wszystkich dróg czuciowych są przetwarzane i przekazywane w określonych kierunkach. Najłatwiejszy dostęp do tworu siatkowatego mają bodźce dotykowo-kinestetyczne i westybularne.

Centralną pozycję w teorii J. Ayres zajmuje koncepcja sekwencji rozwoju, która mówi o tym, iż każdy etap rozwoju zależy od stopnia dojrzałości poprzedniego •tapu. Nowe struktury mózgu powstają, ulepszają i zmieniają funkcję starych Itruktur, ale ich nie zastępują. Wyższe struktury pozostają zależne od struktur niższych. Mimo iż kora mózgowa może funkcjonować prawidłowo, to dysfunkcje niższych partii mózgu nie pozwalająna optymalną pracę kory.

Jedną z dysfunkcji integracji sensorycznej jest obronność dotykowa. Ayres Zaobserwowała jej przejawy, polegające na unikaniu doznań dotykowych, prowadząc badania nad dziećmi mającymi trudności w uczeniu się. Obronność dotykowa została po raz pierwszy opisana przez neurologa H. Heada (1920, za: Maas, 1998b). Wysunął on także hipotezę, że istnieją dwa rodzaje doznań czuciowych: pierwotne — protopatyczne, dające ogólną świadomość bycia dotykanym i późniejsze ewolucyjnie — cpikrytycznc, pozwalające na dokładne różnicowanie doznań czuciowych (są związane z wyższymi strukturami nerwowymi). Podstawowy, starszy ewolucyjnie system protopatyczny ostrzega, zabezpiecza i broni organizmu przed uszkodzeniem lub zranieniem (bywa też nazywany zabezpieczającym). Obronność dotykowa jest więc pewnym przejawem reagowania W obrębie pierwotnego układu dotykowego. Ta mająca różne nasilenie reakcja -— od niewielkiego poczucia dyskomfortu po przytłaczający lęk — polega na dążeniu do odcięcia się, ucieczki od drażniącego bodźca.

Typowymi przejawami obronności dotykowej są (za: Maas, 1998a):

1)    Niechęć do mycia, czesania i szczotkowania włosów.

2)    Już w niemowlęctwie występują kłopoty ze ssaniem, a później /. gryzieniem i żuciem, częste są problemy z przystawieniem do piersi (zbyt duża

■17