Magazyn6�501

851

JU GO SŁAW JA

oddalenia i specyficznych warunków, w jakich oni żyli. Pojęcie J. stało się zkolei programem wspólnoty kulturalnej Serbów, Chorwatów i Słoweńców, w szczególności dwu pierwszych ludów, a to dzięki posiadaniu przez nie wspólnego języka (przy dwu alfabetach) i wielu wspólnych trady-cyj. Program ten miał i odległe cele polityczne, ale ich realizacji stała na przeszkodzie odrębność historji politycznej ziem tych i ludów: Chorwaci i Serbowie mieli własne, odrębne tradycje polityczne i własne, odrębne ambicje państwowe; tych ostatnich nie mieli Słoweńcy, ale i oni upierali się przy zachowaniu odrębności narodowej. Polityczny program J. w tych warunkach, gdy był brany pod uwagę, odsuwany był na przyszłość bardzo odległą. Tak więc do końca XIX w. termin J. pozostał przedewszystkiem programem wspólnoty kulturalnej serbsko-chorwacko-słoweńskiej, z dołączaniem tu czasem i Bułgarów, którzy ze swej strony, przywiązani do swej odrębności, najdalej stali od tego programu. Program ten nabierać zaczął konkretnej treści politycznej dopiero z początkiem XX w., a urzeczywistnienie otrzymał przez utworzenie Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (SHS), od r. 1929 noszącego urzędową nazwę J.

2. Ujęcie przedmiotu. Wobec tego, że poszczególne ludy i kraje, wchodzące w skład obecnej J., tworzyły w przeszłości odrębne jednostki prawno-polityczne (państwa), bądź też wchodziły w skład obcych państw zaborczych, wszystkie te składniki J. posiadają własną odrębną historję polityczną (Serbja, Czarnogóra, Chorwacja-Slawonja, Dalmacja, Słowenja i t. d.). Do r. 1918 istniały też tylko opracowania historji owych poszczególnych jednostek politycznych, bądź też dziejów narodów serbskiego, chorwackiego czy słoweńskiego. „Historję J.“ zaczęto pisać dopiero od zjednoczenia t. j. po r. 1918. Opracowania tego rodzaju zestawiają synchronistycznie fakty z dziejów serbskich, chorwackich i słoweńskich, łącząc je, o ile możności, uwydatnieniem tego wszystkiego, co w przeszłości stykało z sobą te ludy, bez względu na dawne podziały polityczne, rozmaitość wyznania i cywilizacji; za element łączący po części można nawet uważać wojny, które poszczególni dawni władcy jugosłowiańscy toczyli między sobą, o ile miały na celu zjednoczenie jak największej ilości ludów mówiących tą samą mową. Ale przedewszystkiem takim elementem łączącym było istniejące niemal bez przerwy, raz silniej, raz słabiej się ujawniające, poczucie wspólnoty, tradycja wspólnego pochodzenia i dążność do zjednoczenia, a przynajmniej do współpracy dla wspólnych celów i ideałów. W odniesieniu do przeszłości J. owo poczucie i wspólne dążności nazywamy ideolog ją jugosłowiańską. Ta to ideolog ja tworzy złotą nić, spajającą w jedną całość, tak poza tern pod wielu względami odrębne, dzieje przeszłości wszystkich składników dzisiejszej J. Wobec przedstawienia na łamach naszej „En-cyklopedji" osobno dziejów politycznych (do r. 1918) tych składników (Bośni-Hercego-winy, Chorwacji, Dalmacji, Czarnogóry i t. d.), tu w artykule poświęcanym przeszłości J. zobrazowane będą tylko dzieje ideologji, która doprowadziła do zjednoczenia owych części składowych i utworzenia obecnej J.

II. Dzieje ideologji jugosłowiańskiej.

1. Od IX do XVIII w. Wśród ludów mie szkających na obszarze dzisiejszej J. ujawniała się niemal bez przerwy, mimo podziałów politycznych i pewnych dyferencjacyj etnicznych, świadomość wspólnoty, wyra żająca się m. in. rozpowszechnieniem się nazw Serb i Chorwat lub Słoweniec w odniesieniu do ludności zamieszkującej nawet najodleglejsze okolice, przyczem nazwy te nieraz były uważane za jednoznaczne. Podział wyznaniowy od końca X w. nie przeszkadzał szerzeniu się poczucia tej wspólnoty. Liczne fakty jej podkreślania już w średniowieczu pozwalają przypuszczać, iż przynajmniej pewna część podbojów, dokonywanych w tych czasach przez poszczególnych władców, kierowana była również chęcią złączenia tego, co z racji jednej krwi miało do siebie należeć. Tak więc już w IX w. władca chorwacki Ljudevit złączył na krótko: Chorwację-Slawonję, Krainę i część Serbji. W X w. król chorwacki Tomisław władał nad Chorwacją-Slawonją, Dalmacją i częścią Bośni. Z końcem X w. Samuel, car zaehodnio-bułgarski, jednoczy większość Słowian bałkańskich. Naprze-mian to chorwaccy, to serbscy królowie w tytułach swych uwidaczniają nazwy wielu ziem jugosłowiańskich. Po złączeniu się Chorwacji z Węgrami (1102) przewodnictwo przechodzi tu na Serbję, której królowie noszą niekiedy tytuł również rex Croa-