Magazyn61001

6

kamAl atatCrk

jest Ankara, pragnął bowiem ośrodek państwa widzieć w czysto tureckiem środowisku. Tam też parlament 29. X. 1923 ogłosił Turcję republiką, a K. obrał jej prezydentem. Na nowem tylko formalnie stanowisku (gdyż faktycznie zajmował najwyższą godność w państwie już od kwietnia 1920), K. kontynuował swe dzieło reformatorskie, doprowadzając 3. III. 1924 r. do zniesienia zkolei kalifatu oraz ministerstwa wyznań. Uchwalona 20. IV. 1924 r. konstytucja republikańska chwilowo jeszcze mówiła

0    państwowej religji muzułmańskiej, ale postanowienie to usunięto w r. 1928. Partja Ludowa dodała sobie jeszcze nazwę Republikańskiej, a kierujący zarówno egzekutywą państwa jak part ją, którą uważał za swoje najważniejsze dzieło, K. przeprowadzał coraz to śmielsze reformy, starając się opierać je na istotnych potrzebach ludu, którego nastroje ustawicznie w bezpośrednich zetknięciach badał. Tak więc kolejno przeprowadza (1925) zakaz noszenia fezów i zasłon twarzy u kobiet, wprowadza (1926) europejską rachubę czasu i nowy kodeks cywilny wzorowany na szwajcarskim, a handlowy na włoskim, kładzie podwaliny refor my rolnictwa, w 1928 wprowadza alfabet łaciński na miejsce arabskiego, bezustannie zwalcza reakcję i nie zapomina o sile zbrojnej oraz tworzeniu przemysłu krajowego. Obierany kolejno w 1927, 1931 i 1935 ponownie prezydentem republiki, pozostaje najwyższym autorytetem i wodzem duchownym nowego ustroju. Zatrzymuje również kierownictwo Republikańskiej Partji Ludowej, przez co faktycznie uniemożliwia tworzenie się innych partyj, gdyż autorytet K. jest tak wielki, iż ludność przy raz urządzonej (w roku 1930) za zgodą samego prezydenta próbie nie chciała głosować na listę opozycyjną, gdyż to równałoby się jakoby głosowaniu przeciw głowie państwa; mandaty wyznaczone zgóry dla drugiej partji — zostały nieobsadzone.

Parlament turecki w r. 1934 przeprowadził również ustawę o nazwiskach: odtąd każda jednostka musiała przybrać jakieś nazwisko, mające być dziedzicznem. Od grudnia więc 1934 K. pasza stał się bay Kamalem Atatiirkiem: Kamal jest turecką formą arabskiego słowa Ketnól, a Atatiirk oznacza „Ojciec Turków"; równocześnie parlament zniósł tytuły pasza, bej, effend 1

1    t. d., a wszyscy Turcy mają prawo jedynie do tytułu bay = pan.

K. wielką uwagę poświęcił również odrodzeniu w dziedzinie duchowej: zainicjo wał reformę języka i historji narodowej (wielka jego mowa historyczna, wygłoszona w r. 1927 i będąca pierwszorzędnem źródłem do dziejów Turcji od r. 1919, została wydana w tłumaczeniach na języki zachodnie w r. 1928 w Lipsku u Koehlera). Sam przewodniczył na kongresach językowych i historycznych, a wglądał i do innych dziedzin intelektualnych, wszędzie pragnąc oczyścić kulturę turecką od obcych naleciałości.

W dziedzinie polityki zagranicznej, w której nowa Turcja przez szereg lat ograniczała się jedynie do przyjaźni z Sowietami, K. zainicjował od r. 1932 politykę zbliżenia z narodami bałkańskiemi, podkre ślając ich wspólną przeszłość i rozliczne wspólne interesy. Przyczynił się też znacznie do utworzenia w r. 1934 Porozumienia Bałkańskiego, a w swych enuncjacjach daje często wyraz, jak wielkie do tego związku przykłada znaczenie. Popiera również zbliżenie z Persją (Iranem) i innemi państwami Azji zachodniej.

O życiu i działalności K. ukazało się tak wiele dzieł biograficznych, jak o mało którym ze współczesnych mężów stanu (prace Aniante’go, Armstronga, Frómbgena, Mel-ziga, Sherrilla, Tongasa, Worthama i in.). Wszystkie te dzieła zgodnie podkreślają rozległość koncepcyj i czystość charakteru twórcy nowej Turcji. Istotnie to, czem jest Turcja obecna: państwo dobrze zorganizowane, mające silną armję i flotę, własny przemysł i dobre finanse, zawdzięcza naród turecki w największej mierze K. W porównaniu ze stanem z r. 1919—20, z jakiego on Turcję wyprowadził na obecny poziom, powiedzieć trzeba, że zdziałał więcej, niż wielu innych powojennych dyktatorów europejskich. K. jest bowiem niewątpliwie dyktatorem, ale dyktatorem konstytucyjnym, w ramach konieczności dziejowej, a zgodnie z wolą narodu.

Literatura Z Aniante C.s Mustapha JKemal. „La Nowcllc Re*^w Critique“. Paris 1934. Armstrong H.: Mustafa Ke^al. Paris 1933. — Meiztg #/.; Kamdl AtatUrk. Frankfurt o- M. 1937. — Miksusch D. r..- Ghmi Mustafa Kemal. Paris 1931. — SherriU: A Year⁹s Embassy to Mustafa Eemal. N. York 1934 — Tonga* G.: Atatiirk et le vrai visag^e de, la Turęuie modęme. Paris 1937.

Henryk Batowski.