Magazyn63101

ł

KANARYJSKIE WYSPY

27

*

i

wybrzeże Afryki (100 km) jest martwe pod względem geopolitycznym. To też wyspy K. są obce kontynentowi i nigdy bezpośrednio panowaniu nad Afryką nie służyły.

Wyspy K. należą do typu atlantyckich grup wulkanicznych; geologicznie są odpryskami lądu afrykańskiego, które niby kra za płynącą górą lodową odpadły w czasie oderwania się Ameryki południowej od Afryki i przesunięcia się jej na zachód {Verschiebungstheorie A. Wegenera). Te ruchy lądotwórcze wywołały zjawiska wulkaniczne. Typową formą są tutaj kaldery (hiszpańskie caldera = kocioł), kratery rozszerzone w kształcie rozległego kotła. Największa z kalder położona na Palmie ma średnicę 5—7 km, a wewnętrzne jej ściany opadają pionowo do 1 700 m wdół. Wody z jej wnętrza odpływają przez głęboki wąwóz, barranco, przecinający stok krateru. Najwyższa w całym archipelagu jest Teneryfa, 3 711 m.

Wyspy były w czasach historycznych widownią częstych wybuchów wulkanów; w latach 173°—1736 lawa zniszczyła wiele wsi. Według ustaw miejscowych świeże pola lawowe są bezpańską własnością, to też mnóstwo nowych domów widać na zastygłych potokach lawy. W roku 1909 dwaj wieśniacy byli z odległości 100 kroków świadkami tworzenia się nowego wulkanu na Pico de Teide (jedyny wypadek zanotowany przez naocznego świadka i przekazany wulkanologji).

Klimat na tych niewielkich odpryskach lądu jest zadziwiająco różnorodny.

Są one ważnem uzdrowiskiem i obszarem turystycznym dla Europy zachodniej. Wschodnia grupa wysp znajduje się pod bezpośrednim wpływem Sahary, skąd pustynny pasat przynosi tumany pyłu i szarańczę. Zdarzają się kilkoletnie okresy bez kropli deszczu. Obszar żywicielski jest ograniczony i na Fuerventurze gęstość zaludnienia wynosi 8 osób/km². W grupie zachodniej wpływ oceanu silnie uwydatnia się po stronie północnej, strona południowa natomiast, leżąca w cieniu pasatu jest i tutaj sucha i małoludna. Na Teneryfie na 90 osiedli 70 — w tern wszystkie najważniejsze — leżą po stronie północnej. Na wysokości 7⁰⁰—¹ 600 m leży trwały pokrowiec chmur. Wody tu jest dużo, zbierają ją mieszkańcy od niepamiętnych czasów i sprowadzają do niższych regjonów. Wyższe partje sięgają w strefę antypasatu. Na Pico de Teide leży przez 8 miesięcy śnieg, eksploatowany przez mieszkańców. W zimie pasaty przesuwają się na południe, i wtedy wyspy znajdują się w strefie wiatrów południowych, któremi żaglowce płyną do Hiszpanji. W półroczu letniem są one w centrum pasatu, a wiatry północno-wschodnie prowadzą z Hiszpanji do wysp. Drogi te utwierdziły od czasów konkwisty łączność z macierzą. Oto roczny bieg temperatury na Las Palmas (12 lat): 17,1°, 17,1°, 17,6°, 18,3°, 19,6°, 21,4°, 22,3°, 23,2°, 22,6°, 21,9°, 19,7°, 17,9°. Opad roczny 286 mm.

Dla florystów wyspy K. były i są ważnym terenem badań, tutaj bowiem szata roślinna przetrwała, ulegając powolnej ewolucji, od czasów trzeciorzędu. W świecie zwierzęcym zastanawia oddawna wielka ilość ptaków. Plinius przekazał wiadomość o mnóstwie olbrzymich psów, od których nawet wyprowadza nazwę Canaria (canis = pies... Ca-nariam vocari a multitudine canum ingen-tis magnitudinis), czego jednak nie należy uważać za wiadomość prawdziwą. Węży zupełnie brak. Mięczaki morskie okazują pokrewieństwo zachodnio-francuskie, mięczaki słodkowodne i chrząszcze — połud-n iowo-eu ropę j skie.

Ściśle północno-afrykańskie pokrewieństwo wykazywał człowiek, który przed hiszpańską konkwistą mieszkał tutaj na najdalszym kraju świata punickiego, rzymskiego i arabskiego w kulturze neolitu, w błogim spokoju wysp Szczęśliwości — Insulae Fortunatae. Były to berberyjskie plemiona Gwanczów (hiszp. Guanches), których nazwy pozostały w nazwach wysp Gómera, Tenerife, a zapewne i samej Canarji. Gwan-czowie mieszkali głównie w pieczarach naturalnych, albo budowali sobie podziemne mieszkania w miękkich i suchych ławicach tufu wulkanicznego. Przeżytkiem owych czasów są jeszcze dzisiaj troglodyci na Gran Canaria. Na początku XV wieku rozpoczął konkwistę Jean de Bethencourt, szlachcic francuski z Normandji jako lennik korony kastylskiej, przy końcu XV w. zabór był dokonany, Gwanczowie prawie wytępieni, biskupstwo ustanowione, grunt jako latyfundja rozdany grandom. 1569—1593 Mauretanja przedsięwzięła czterokrotne wyprawy odwetowe za wojny hiszpańskie. Do połowy XVIII w. nie ustawały zakusy zdobywcze Maurów. Murzyni pracowali jako niewolnicy w plantacjach; ich potomkowie