Magazyn67001

66

KARPATY

Podkarpackiej do Czech. Duże znaczenie gospodarcze posiadają też zdrojowiska (Trenczyńskie Cieplice, Piszczany, Luboch-na, Sliacz) oraz ruch turystyczny, ogniskujący się głównie w Tatrach zarówno na północnej (polskiej), jak i na południowej stronie: na północy Zakopane — centrum turystyczne Polski (16 ooo m.), na południu Poprad, Szczyrba, Łomnica, Smokowiec, z innych terenów należy wymienić Małą Fatrę, Niżne Tatry z jaskinią Deinenowską, Słowack. Kras z Dobszyńską. Polska zawarła konwencję turystyczną, mocą której członkowie Pol. Tow. Tatrzańskiego i Pol. Zw. Narciarskiego mogą wędrować na Słowa-czyźnie po linję kolejową Cieszyn—Żili-na—Kieżmark.

4. Karpaty Wschodnie. Na wschód od Sanu i Laborczy wznoszą się należące do K. Wschodnich, Beskidy Wschodnie o wysokości i 300—2 000 m. W związku z różnicami krajobrazowemi dzielą się one na Bieszczady (Stój 1 679 m), Gorgany (Sy-wula 1836 m) 1 Czarnohorę z Beskidem Pokuckim (Howerla 2 058 m). Beskidy Wschodnie rozdzielają od północy dopływy czarnomorskiego Dniestru: Stryj, Świca, Łomnica, Bystrzyca oraz Prut i Czeremosz, a od południa dopływy Cisy: Laborcza, Uh, Latorcza, Rikas Mokronka i górna Cisa. Beskidom Wschodnim towarzyszy od strony południowej, oddzielony wyraźnem obniżeniem, pas gór wulkanicznych: Wyhorlat (1 074 m), pasmo między Latorczą a Riką oraz góry Gulin. Ta część K. do dziś zachowała swój pierwotny krajobraz. Lasy świerkowo-bukowe pokrywają zwarcie prawie cały obszar Beskidów Wschodnich. W lasach tych żyje niedźwiedź, ryś, wilk, lis, dzik i jeleń. Gęstość ludności w K. Wschodnich i Południowych jest bardzo mała (poniżej 25 osobna 1 km²), są to zatem obszary w dużej części bezludne. Jedynie w Bieszczadach rozwinęło się osadnictwo w głębi gór, a to dzięki istnieniu równoleżnikowo biegnącego obniżenia śródgórskiego. W pozostałych obszarach K. Wschodnich zamieszkałe są jedynie przedpola oraz większe doliny; w głębi gór zaś istnieje tylko osadnictwo sezonowe (pasterstwo, leśnictwo). Z miast znajduje się w górach jedynie Turka (10 000 m.), inne leżą u wylotów dolin na Nizinę Naddniestrzańską: Sambor (22 000 m.), Drohobycz (32 000 m.) i Borysław (41 000 m.) ośrodki przemysłu naftowego, Stryj (30 000), Dolina, Kołomyja (33 000 m.); podobnie na południowych stokach leżą: Użhorod (26000 m.), Mukacze-wo (26 000 m.) i Huste. W związku z du-żemi wysokościami grzbietów górskich oraz zasięgiem lasów tylko do wysokości 1 400 m, a kosodrzewiny do 1 600 m. znajduje się w tym obszarze wiele hal (połonin), na których wypasa się owce i woły; w Gorganach szczyty okryte są osobliwemi rumowiskami skalnemi (grehot, cekota). Ludność trudni się poza tern głównie rolnictwem i hodowlą, a w głębi gór przemysłem leśnym (bardzo duży eksport); dziś czerpie też zyski (ok. 20 miljonów rocznie) z ruchu turystyczno-letniskowego (głównie Czarnohora) oraz z przemysłu ludowego (tkaniny, ceramika, rzeźba huculska). Na stokach południowych zwanych też Karpatami Połoninnemi w przeciwieństwie do północnych K. Lesistych, znajdują się również winnice. Z bogactw mineralnych występują między Stebnikiem a Kałuszem sole potasowe, ropa naftowa (szczególnie w okolicach Borysławia i Bitkowa), rudy manganowe w górach Czy wczyńskich; na stoku południowym znajdują się kopalnie soli w Akna Slatina. Przekraczanie wału górskiego i tu ułatwiają przełęcze: Użocka, Beskid i Tatarska, wykorzystane przez linje kolejowe. W związku z intensywną gospodarką leśną znajdują się tu daleko w głąb sięgające kolejki leśne, uprzystępniane także turystom.

Od przełęczy Przyslop K. Wschodnie zakręcają bardzo silnie na południe. Tę część K. od źródeł Cisy po Danibowicę budują podobnie jak w części zachodniej: 1) sfał-dowane utwory neogeńskie, tworzące pas Podkarpacia, 2) szeroki pas sfałdowanych i złuskowanych utworów fliszowych, 3) pas skalic wapiennych, 4) masywy krystaliczne oraz 5) skały wulkaniczne. Skały krystaliczne pojawdają się w granicach Polski w górach Czy wczyńskich.

Wał K. Wschodnich Rumuńskich rozcinają bardzo głęboko od wsch. dopływy Seretu (Suczawa, Mołdawa, Bystrzyca, Trotus, Bodwa) oraz Dunaju (Prahowa i Dambowica), a od zach. dopływy Cisy (Samosz i Marosz). Doliny tych rzek dzielą fliszową część K. na góry Bukowińskie, Czukaskie i WschodniotransyIwańskie o krajobrazie lesistym bardzo zbliżonym do beskidzkiego. Pas skalicowy charakteryzują formy śmiałe i typowo krasowe, ze skał zaś krystalicznych zbudowane są góry (Alpy) Rodniańskie (Pietrosul 2 305 m),