Magazyn60201

298

KOMUNIKACJA

rozciągając się na pewne rodzaje pojazdów, w Polsce np. na ogromną większość pojazdów konnych, na pojazdy wojskowe; najważniejszym jej składnikiem są pojazdy motorowe. Bywają badane cechy następujące: rodzaj pojazdu (samochód osobowy, ciężarowy, sanitarny, autobus, motocykl, traktor), jego przeznaczenie (wydziela się służące celom zarobkowym, należące do urzędów państwowych), objętość cylindrów, nośność samochodów ciężarowych, rodzaj materiału napędowego (benzyna, ropa, węgiel drzewny), rok budowy, marka pojazdu. Dane te mogą dotyczyć bądź wszystkich pojazdów w danym momencie zarejestrowanych, bądź specjalnie nowo zarejestrowanych w ciągu pewnego okresu. Dane polskie, zbierane przez Ministerstwo Komunikacji, uwzględniają tylko rodzaj pojazdu i jegc przeznaczenie, poza oczywiście podziałem terytorjalnym. Statystyka rowerów podaje zazwyczaj tylko ich ogólną liczbę, w Polsce zresztą dotychczas nie była ogłaszana. Dla pojazdów konnych, które np. w Polsce stanowią dotychczas najważniejszy element ruchu na drogach publicznych, brak zupełnie danych statystycznych, wyjąwszy pewne kategorje pojazdów zarobkowych w miastach (dorożki, platformy).

W tej dziedzinie pracy taboru i przewozów wiadomości są nadzwyczaj skąpe. Ograniczają się one do danych o ruchu na regularnych linjach autobusowych, o ruchu na drogach i mostach płatnych, wreszcie do sporadycznie przeprowadzanych jednodniowych spisów przejeżdżających pojazdów na wybianych odcinkach dróg publicznych. Wartość tych ostatnich danych zależy całkowicie od tego, czy ruch kołowy w dniu spisu nie podlegał jakimś wpływom specjalnym, przypadkowym, a więc czy zebrane drogą spisu jednodniowego informacje są reprezentacyjne. Poza tern mamy jeszcze statystykę wypadków na drogach; we Włoszech np. jest ona niezwykle szczegółowa.

4. Drogi wodne śródlądowe. Istnieje pewne podobieństwo między drogami wodnemi a drogami kołowemi. Jedne i drugie mają mianowicie charakter publiczny, t. zn. są dostępne zasadniczo dla wszystkich, zaś instytucja czy przedsiębiorstwo zajmujące się budową i utrzymaniem drogi nie jest na niej jedynym przewoźnikiem. Stąd trudności ujęcia statystycznego. Jednakże na drogach wodnych sytuacja przedstawia się lepiej, niż na drogach kołowych, ponieważ ruch jest łatwiej uchwytny.

Urządzenia dzielą się na: a) Urządzenia nieruchome. Statystyka tych urządzeń obejmuje zestawienia o długości dróg wodnych i sztucznych z podziałem: geograficznym (według dzielnic kraju lub dorzeczy), według wielkości statków, dla których droga wodna jest dostępna, według stopnia zagospodarowania (uregulowane czy nie); dalej

0    objektach w rodzaju śluz i jazów, o urządzeniach portowych, b) Tabor. Wchodzą tu w grę zestawienia liczby statków, sklasyfikowanych według posiadanych motorów, przeznaczenia i zdolności przewozowej w tonnach wagowych (po t ooo kg). Zazwyczaj zestawienia te nie obejmują małych łodzi poniżej pewnej konwencjonalnej granicy, np. 15 tonn. Należy zauważyć, że jednostka miary jest tu inna, niż w żegludze morskiej (p. niżej).

Stosowane metody statystyczne przy pracy taboru i przewozach są zasadniczo te same, co w statystyce przewozów kolejowych, jednakże zestawienia są z reguły znacznie mniej szczegółowe, ograniczając się przeważnie tylko do danych o przewozach. Dane te zbierane są w portach załadowania lub wyładunku (w Niemczech np. — w porcie wyładunku lub też przy przejściu za granicę państwa). Należy się liczyć z tern, że pewna, zależnie od okoliczności — niniejsza lub większa, część przewozów po drogach wodnych wymyka się ze statystyki, jeżeli ładowanie i wyładowanie statku odbywa się poza obrębem portów. W Polsce statystykę żeglugi śródlądowej prowadzi bezpośrednio Główny Urząd Statystyczny na podstawie formularzy, wypełnianych przez kapitanów, szyprów lub ret-manów; statystyka ta obejmuje również

1    spław drzewa. Pierwsza publikacja z tej dziedziny — z danemi za kilka lat wstecz — ukaże się w roku 1938.

5. Żegluga morska. Urządzenia nieruchome są to przedewszystkiem porty, następnie zaś kanały morskie. Dla portów zestawienia statystyczne podają dane o powierzchni i głębokości basenów, długości nabrzeży, rozmiarach urządzeń magazynowych i t. p., dla kanałów morskich zaś — podobne jak dla dróg wodnych śródlądowych. Masa statystyczna taboru (floty handlowej) obejmuje zazwyczaj tylko statki powyżej pewnej ustalonej wielkości, np. 100