Magazyn64301

339

KONJUNKTURA

wysokiemi premjami, zmniejszającemi dochód społeczny, a więc i siłą nabywczą ludności krajowej) ponad rozmiary importu, prowadzi do upłynnienia przedsiębiorstw i systemu bankowego. Utargi, pochodzące z eksportu zagranicznego, jeżeli przekształcają się na wkłady w bankach, oraz powiększają podaż dewiz na rynku wewnętrznym, upłynniają wewnętrzny rynek kredytowy. I odwrotnie, spadek eksportu, eksport deficytowy, zaostrza procesy defla-cyjne. W krajach dłużniczych, okresy depresji gospodarczej są zazwyczaj związane ze spłatą długów i procentów. Prowadzi to dodatkowo do zaostrzenia depresji, zwężając podstawę działalności kredytowej systemu bankowego z bankiem biletowym na czele.

Ad c) Zależność k. krajowej od sytuacji rynku światowego nie zależy tylko od absolutnej wielkości udziału kraju w obrotach handlu światowego, lub absolutnych sum, napływających z zagranicy lub spłacanych z zagranicy, lecz rozstrzygające znaczenie mają tu wielkości relatywne. Polska na-przykład, jest krajem o niezmiernie małym współczynniku handlu zagranicznego, tern niemniej wahania eksportu, np. drzewa lub węgla, mają duże znaczenie dla całości jej gospodarstwa społecznego, bowiem relatywna waga tego eksportu dla podstawowych gałęzi produkcji jest wyjątkowo znaczna. Nie można więc postawić twierdzenia, iż kraj jest tern mniej zależny od k. światowej, im mniejszy udział bierze w obrotach towarowych lub kredytowych świata. Niekiedy kraj, o nieporównanie większej wadze absolutnego udziału w obrotach światowych jest mniej zależny od konjunktury światowej, niż kraj, o wadze absolutnie mniejszej, lecz relatywnie większej.

Szczególnie silnie oddziaływującym czynnikiem, uzależniającym gospodarstwo krajowe od zagranicy, są t. zw. ceny rynku światowego. Poszczególne kraje można oczywiście uszeregować, zależnie od ich czułości na wahania cen rynku światowego. Stany Zjednoczone są mniej czułe, niż An-glja, a Anglja mniej czuła, niż Polska. Im więcej kraj własnych surowców wytwarza we własnym kraju, tem mniej jest zależny od zmian, zachodzących na rynku surowców światowych, i w tem większym stopniu kraj taki jest niezależny od wahań k. światowej.

W każdym kraju ceny produktów dadzą się uszeregować według swojej zależności od zmian, zachodzących na rynku światowym. Są ceny więcej lub mniej giętkie, są ceny, które silniej lub słabiej przystosowują się do zmian cen na rynku światowym.

Zmiany cen na rynku światowym mogą być spowodowane albo przez czynniki związane z podażą lub popytem, albo też przez czynniki^ natury walutowej. Zbrojeniowy popyt na surowce powoduje haussę cen na rynku światowym; odstąpienie Stanów Zjednoczonych od waluty złotej wywołałoby spadek szeregu cen na rynku światowym.

Wahania cen produktów rynku światowego wywołać muszą większą lub mniejszą dysproporcję w stosunku pomiędzy cenami a kosztami wewnątrz kraju. Dysproporcje tę, są w szczególnym stopniu silne, w wypadku spadku cen. Załóżmy bowiem, że ceny rynku światowego mają tendencję rosnącą. W tym wypadku rosną również najbardziej giętkie i przystosowalne ceny na rynku światowym. Ponieważ w tym okresie rosnących cen istnieje zazwyczaj ekspansja kredytu i popyt ma tendencję rosnącą, wzrastają więc również i inne ceny na rynku wewnętrznym, co wkońcu prowadzi do wyrównania się cen kosztów, czyniąc produkcję rentowną.

Inaczej w okresie spadku cen. Załóżmy, że naprzykład Stany Zjednoczone odstąpiły od waluty złotej, co powoduje silny spadek cen zbóż na rynku światowym. W Polsce ceny zbóż spadną w tym samym stopniu, ponieważ ceny zbóż są wysoce przystosowalne i giętkie.

Spadek cen zbóż nie wywoła jednak spadku cen przemysłowych i obniżenia ciężarów fiskalnych oraz obciążeń dłużniczych. Nastąpi w ten sposób silna dysproporcja pomiędzy cenami i kosztami, która obejmie całe życie gospodarcze. Ostatnia dewaluacja w Anglji i w Stanach Zjednoczonych wzmogła depresję w krajach, które utrzymały niezmienny kurs waluty nie dlatego, iż zmniejszyły się możliwości eksportu, lecz głównie z tego powodu, że wytworzył się szereg destrukcyjnie działających nożyc w życiu gospodarczem, jak nożyce cen hurtowych i detalicznych, nożyce cen przemysłowych i rolnych, nożyce cen giętkich i sztywnych, nożyce kosztów utrzymania i cen sprzedażnych, nożyce rentowności i obciążeń fiskalnych oraz kapitałowych i t. p. Każda depresja gospodarcza powoduje w pewnym stopniu powstanie tego rodzaju nożyc, lecz nożyce te nie byłyby tak