Magazyn64801

344

KONKORDAT

sie porozbiorowym obowiązywały na ziemiach polskich k. zawierane przez papieży z państwami zaborczemi, jak z Prusami {„bulla de salute animarum" z 1821 r. ratyfikowana przez państwo i obowiązująca jako k., podczas którego była możliwa walka kulturalna), k. z Rosją z r. 1847, zawarty z myślą o zaprzestaniu prześladowania katolicyzmu w Rosji i Królestwie Pol-skiem, którego postanowienia nie zostały przez rząd rosyjski dotrzymane, wreszcie k. z Austrją z r. 1855, jako wynik porewo-lucyjnej konstytucji z r. 1848, gwarantującej wolność wyznania. Został on uchylony w r. 1870, wskutek ustawodawstwa majowego z r. 1867 i 1868, potępionego w al-lokucji Piusa IX z 22. VI. 1868 r., jako sprzecznego z prawami Kościoła i postanowieniami k.

W okresie powojennym zawarły konkordaty nowo powstałe państwa, jak Łotwa, Litwa, Jugosławja, Czechosłowacja zaś modus vivendi o cechach konkordatu.

W chwili powstania państwa polskiego przestały obowiązywać na jego terytorjum k. zawarte przez państwa zaborcze i wytworzyła się w dziedzinie stosunków pań-stwowo-kościelnych pewnego rodzaju próżnia, którą starała się zapełnić ustawa konstytucyjna z r. 1921, ustanawiając w tym względzie przygotowane już przez „Tymczasową Radę Stanu Królestwa Polskiego" w szeregu projektów od r. 1917 normy zasadnicze i nakazując w art. 114 ustęp 2 zawarcie układu ze Stolicą Apostolską dla określenia stosunku Państwa do Kościoła z zastrzeżeniem ratyfikacji przez Sejm, jako organ ustawodawczy, a tymczasowo uznając kodeks prawa kanonicznego w rządzeniu się Kościoła. Wszczęte na podstawie tego postanowienia konstytucji rokowania ze Stolicą Apostolską doprowadziły do zawarcia w dniu 10 lutego 1925 r. k., który podpisali ze strony polskiej mianowani pełnomocnikami Prezydenta R. P. Władysław Skrzyński, ambasador R. P. przy Stolicy Apostolskiej i profesor Stanisław Grabski, poseł na Sejm, b. Minister W. R. i O. T. Cele zawarcia tego układu są wymienione we wstępie do k., jako: 1) określenie stanowiska Kościoła katolickiego w Polsce i 2) ustalenie zasad, które w godny i trwały sposób kierować będą sprawami kościelnemi na ziemiach Rzeczypospolitej. Ponadto, w myśl artykułu XXIV, p. 5, ma k. wzmocnić pokój chrześcijański kraju i polepszyć położenie społeczne obywateli. W tak określonych celach są zawarte kierujące podstawy układu, opartego na wzajemności praw i obowiązków Kościoła i Państwa, na wza-jemnem zaufaniu i przychylności, oraz na obustronnych ustępstwach, w którym państwo polskie uznaje prawo kanoniczne, jako podstawę autonomji Kościoła i przyznaje Kościołowi pewne prawa na swojem terytorjum, a Kościół deklaruje zasady postępowania w sprawach dotyczących sfery interesów Państwa. Przy tak osiągniętem uzgodnieniu celów i środków, wytykając zakres działania i kompetencję na wspólnym terenie Kościoła i Państwa ma k., jako wynik porozumienia zapobiegać na przyszłość kolizjom między temi dwoma czynnikami.

Zatwierdzenie tego k., jako układu, określającego stosunek Państwa do Kościoła rzymsko-katolickiego wraz z upoważnieniem Prezydenta R. P. do jego ratyfikacji nastąpiło w ustawie z 23. IV. 1925 r. (Dz. U. R. P. Nr. 47, poz. 324), poczem w dniu 2. VI. 1925 r. miała miejsce wymiana dokumentów ratyfikacyjnych, podpisanych w dniu 30. V. 1925 r. przez Prezydenta R. P. z przyrzeczeniem, że k. ten będzie niezmiennie zachowywany. Stosownie do postanowienia art. XXVII wszedł k. w życie w dwa miesiące po wydaniu dokumentów ratyfikacyjnych, podanej do wiadomości oświadczeniem rządowem z dnia 9. VI. 1925 r. (Dz. U. R. P. Nr. 72, poz. 502) t. j. z dniem 3. VIII. 1925 r. i został ogłoszony w Dz. U. R. P. Nr. 72, poz. 501 z dn. 18. VII. 1925 r. oraz w Acta Apo-stolicae Sedis Nr. 8.

Do poszczególnych postanowień k. zostały wydane i są w dalszym ciągu wydawane, względnie projektowane rozporządzenia wykonawcze Rządu w porozumieniu z Episkopatem polskim.

2. Znaczenie postanowień konkordatu. Art. I. jest artykułem deklaracyjnym o za-sadniczem znaczeniu, który zawiera przy zapewnieniu Kościołowi w myśl zasad art. 113 i 114 konstytucji pełnej wolności w wykonywaniu władzy duchownej i jurysdykcji kościelnej, uchylenie kontroli państwowej nad zarządem majątku kościelnego. Wolność Kościoła obejmuje zatem nietylko wewnętrzną, religijną, ale i zewnętrzną, administracyjną sferę jego działania.

W związku z postanowieniem artykułu II i zgodnie z zasadą wypowiedzianą w artykule 114 ust. 1 ustawy konstytucyj-