051 2

pacyjnej polityki III Rzeszy uwidoczniły się zwłaszcza na ziemiach polskich, także na zajętych obszarach Związku Radzieckiego, objętych tzw. Generalnym Planem Wschodnim. W Europie Zachodniej cechy te występowały w mniejszym nasileniu lub nie występowały wcale, niejednokrotnie utrzymywane były tam pewne elementy administracji lokalnej czy nawet państwowości. Jednak i tam ludność poddana została rygorom stanu wojennego i systemu totalitarnego narzuconego przez hegemona - III Rzeszę. Świadectwem traktowania tego systemu jako trwałego, docelowego, było dążenie do zastępowania zarządu wojskowego cywilnym.

Dodać należy, że podjęta przez III Rzeszę próba przekształcenia Europy obejmowała także sam naród niemiecki. Świadczyły o tym takie akcje, jak przesiedlanie Niemców bałtyckich lub rumuńskich na obszar tzw. Wielkich Niemiec, „poprawianie rasy" niemieckiej przez fizyczne eliminowanie na przykład chorych umysłowo, dobieranie szczególnie wartościowych par do płodzenia potomstwa, germanizowanie dzieci obcych narodowości również uznanych za „wartościowe" rasowo.

Te zakrojone na ogromną skalę działania Niemiec wywoływały różnorakie reakcje. Odrzucenie ładu hitlerowskiego przybierało rozmaite postacie. Jedną z nich była emigracja władz, które znajdowały schronienie w Wielkiej Brytanii i kontynuowały tam przedwojenną czy ściślej: przedokupacyjną tradycję państwową. Na terytoriach okupowanych rozwijał się ruch oporu. Przybierał on zróżnicowane formy. Działalność wojskowa wyrażała się prowadzeniem akcji wywiadowczych, zamachowych i sabotażowych; rozwój podziemnych formacji zbrojnych umożliwiał podjęcie działalności partyzanckiej klasycznej lub miejskiej. Pod

I nt iltr wojny wybuchały niekiedy otwarte powstania,

I il w Warszawie lub na Słowacji. Ruch oporu miał li charakter cywilny. Wyrażał się podziemną działalnością polityczną oraz różnymi akcjami społecznymi wśród których wyróżnić należy tajne nauczanie. W najdalej posuniętych wypadkach, jak na przykład i l olsce, można mówić o tworzeniu przez samoorga-nl/neję społeczeństwa oraz przeróżne instytucje prawdziwego państwa podziemnego, pozostającego w z wiązi n / władzami emigracyjnymi. Także w innych wyleni k.ich ruch oporu związany był z przebywającymi W Wielkiej Brytanii rządami emigracyjnymi, współ-|mlicował także z dowództwem i wywiadem brytyj-I im. Oprócz niego rozwijały się nieraz konkurencyjni organizacje o inspiracji komunistycznej, orientujące uli; na Związek Radziecki; z jednym wyjątkiem - Ju-gnfilawii - nie zdominowały one jednak podziemia. Mili lamy, a w pewnym sensie i cywilny ruch oporu tl<mówił tzw. trzeci front, szczególnie charakterystyczne dla drugiej wojny światowej obok frontów właściwymi wojnie regularnej.

Inną reakcją było pogodzenie się z dominacją hitlerowską i narzuconym nowym ładem. Wypływało niio bądź z głębokiego przekonania, z poczucia po-I mwieństwa ideologicznego, bądź z uznania nieuniknionej, jak uważano, rzeczywistości. Konsekwencją była l * -laboracja, znajdująca wyraz zarówno w działaniach mg.mów państwowych lub za takie się uważających, |.i! iw zachowaniach ludności, usiłującej się dostoso-vvin do wymogów nowego reżimu. Symbolami takiej 11* i .l,twy stało się nazwisko przywódcy faszystów nor-u r .kich i premiera rządu kolaboracyjnego Quislinga hm/ nazwa miejscowości, w której siedzibę znalazły I nl.ihoracyjne władze francuskie - Vichy. Kolabora-• |n obejmowała różne dziedziny aktywności, przybie-

91