Magazyn67801

374

KONWENCJA GENEWSKA (GÓRNOŚLĄSKA)

Dla osób, które optują na rzecz obywatelstwa jednego państwa, uznano prawo w drugiem państwie zachowania domicylu i zarobkowania na-równi z obywatelami tego państwa,

Dla mniejszości narodowych przewidziano szereg uprawnień w dziedzinie prawnej, wyznaniowej, szkolnej, politycznej, językowej.

Ułatwiono ruch osobowy pomiędzy obu częściami obszaru plebiscytowego, wprowadzając specjalne przepustki t. zw. karty cyrkulacyjne.

W zakresie spraw gospodarczych ustanowiono zasady dalszej eksploatacji wody i prądu elektrycznego, uznano zasadę bezcłowego wywozu ziemiopłodów i kopalin na lat 15 i wolnego w ciągu lat 3 wwozu do Niemiec węgla z woj. śląskiego, uregulowano obrót uszlachetniający pomiędzy hutami.

Utrwalono w woj. Śląskiem walutę niemiecką jako środek zwalniający od zobowiązań, przewidziano jednak i wprowadzenie waluty polskiej (po 10-mie-sięcznym okresie zapowiedzi).

Dopuszczono dalszą swobodną działalność oddziałów banków, czynnych w czasie redagowania konwencji, a co do oddziałów towarzystw asekuracyjnych przewidziano specjalne rokowania, względnie arbitraż.

Dla ruchu kolejowego ustanowiono zasady współpracy co do dworców granicznych, ruchu turystycznego, dyspozycji taborem i t. d.

Streszczenie nasze nie wyczerpuje bynajmniej treści konwencji, ma tylko na celu podkreślenie ogromu zadań, jakie chciała ona uregulować umownie, krępując swobodę ruchów obu państw, co de facto równało się silniejszemu skrępowaniu Polski, nie mogącej ustawodawczo i administracyjnie objąć woj. śląskiego z taką swobodą, z jaką objęła inne ziemie b. dzielnicy pruskiej.

5. Organy konwencji. Silnem skrępowaniem tej swobody było też piętnastoletnie istnienie narzuconych nam wspólnych organów: Komisji Mieszanej i Trybunału Rozjemczego, Naczelnego Komitetu Kolei Górnośląskich, Komisji Polubownej dla spraw obywatelstwa i t. d. Powstały one jako dowód niewiary w lojalność wykonania konwencji przez własne czynniki obu państw, miały na celu dopilnowanie wielu kierunków ich działania, w rzeczywistości okazały się instytucjami zbędnemi i biurokratycznemu Najwięcej, bo aż 2 283 sprawy do załatwienia miała Komisja Mieszana z tytułu zażaleń na Urzędy Mniejszości polski lub niemiecki (które w obu państwach powołano do życia specjalnie dla wykonania ochrony mniejszości); 127 takich zażaleń załatwił prezes Komisji przez wydanie poglądu (avis), nie mającego znaczenia wiążącego dla strony, na którą wniesiono zażalenie, 227 pozostało bez załatwienia, 1 929 załatwiono na terenie Komisji w drodze porozumienia. Istotnej wagi sprawę załatwił prezes Komisji poza nią, działając jako arbiter w sporze o ważność praw nabytych towarzystw asekuracyjnych (1928). Wśród spraw, załatwianych przez Trybunał Rozjemczy, nie brak skomplikowanych zagadnień prawniczych, trafnie więc na czele Trybunału postawiono wybitnego prawnika, Belga, prof. van Kaeckenbeecka. M. in. miał Trybunał prawo interpretowania postanowień konwencji, o ile one w toku sporów przed instancjami krajowemi miały służyć za podstawę dla orzeczenia (t. zw. ewoka-cja).

Niezależnie od stworzenia specjalnych organów mieszanych konwencja wielokrotnie przewidywała załatwienie sporów przez arbitraż lub przez Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze lub też przez Radę Ligi. W wyniku tego, sprawy jednostkowe wyrastały na zagadnienia międzynarodowe i przerastały w opinji publicznej sprawy o wiele ważniejsze, które załatwiano życiowo, własną decyzją jednego z państw lub bezpośredniem porozumieniem. Takiemi były np. zmiana waluty niemieckiej na polską, dokonana decyzją Rządu Polskiego z dn. 23 grudnia 1922 r., lub kompromis odnośnie Chorzowa, zawarty dn. 12 listopada 1928 r. przez pełnomocnika Rządu Polskiego, min. Eug. Kwiatkowskiego, z pełnomocnikiem niemieckich fabryk związków azotowych, prof. N. Caro.

6. Bilans konwencji. Życie wykazało, że konwencja chybiła celu. Jej autorzy wychodzili np. z założenia, że ochrona wierzycieli wymaga pozostawienia marki niemieckiej. a więc uniemożliwienia zastosowania na Górnym Śląsku ustawy polskiej z dn. 20 listopada 1920 r. (Dz. U. R. P. Nr. 91, poz. 492), która pozwalała na spłatę wierzytelności markowej w walucie polskiej w stosunku 1:1. Założenie to niezgodne jest z traktatem wersalskim, który przepisuje właśnie przerachowanie z waluty niemieckiej na walutę mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego. Tymczasem katastrofalny spadek waluty niemieckiej spowodował deprecjację marki niemieckiej i jej wycofanie z obiegu, przez co przepis konwencji (art. 3°7) stracił wszelkie znaczenie.

W ostatecznym wyniku konwencja zasłużyła sobie na ujemną ocenę: nie dała żadnej faktycznej ochrony ludności polskiej Śląska Opolskiego, tworzyła przez przeciąg lat 15