Magazyn66401

460

KSIĘGARSTWO

wersyteckich i z zachowaniem ustalonych przepisów, taks, prowizyj i t. p. Zgromadzenie Fratres vitae communis, założone w Holandji w 1383 r., trudni się zawodowo sporządzaniem i rozprzedażą odpisów biblji, książek do nabożeństwa, podręczników. W 1403 r. powstaje w Londynie pierwszy cech księgarzy; przedsiębiorstwa ich koncentrują się w okolicy katedry św. Pawła, w miejscu stanowiącem po dzień dzisiejszy dzielnicę księgarską. W 1441 r. zakłada Cosimo Medici w klasztorze S. Marco we Florencji pierwszą włoską bibljotekę publiczną, dla której „król księgarzy", Vespa-siano da Bisticci, potrafił dostarczyć w przeciągu dwóch lat 200 tomów różnych odpisów. W latach 1425—14Ó7 był czynny w Hagenau w Alzacji wielki księgarz-na-kładca, Diebolt Laubcr; z jego wydawnictw zachowało się po dzień dzisiejszy przeszło pięćdziesiąt, ogółem zaś wyprodukował co najmniej jeszcze drugie tyle.

3. Początki księgarstwa nowoczesnego. Zupełny przewrót w warunkach wytwarzania i obiegu książek dokonał się ok. połowy XV w. za sprawą wynalezienia drukarstwa, które jednak wymagało kapitału na zakup materjałów i pras, na lokal, wynagrodzenie pracowników 1 t. p., a przeto nie mogłoby się opłacać finansowo przy produkowaniu zbyt niskiej liczby egzemplarzy. To też najwcześniejsza książka drukowana większych rozmiarów, 42-wierszowa biblja Jana Gutenberga (ok. 1454—55), była tłoczona — według obliczeń Pawła Schwenke-go — w 200 egzemplarzach, najniższe nakłady wynosiły w XV wieku 80—120 egzemplarzy, ale zdarzały się i takie, które przekraczały tysiąc. Powyższe czynniki natury technicznej i ekonomicznej spowodowały znaczny spadek cen druków w stosunku do rękopisów: gdy łacińska biblja rękopiśmienna kosztowała 400—5⁰⁰ koron złotych, to drukowaną sprzedawał Jan Fust, najpierw wspólnik, a potem przeciwnik Gutenberga, za dziesiątą część tej ceny. Funkcje drukarza, nakładcy i księgarza, łączone zrazu w jednem ręku, poczęły się już wkrótce różniczkować. Poszczególne przedsiębiorstwa wydawnicze rozrastały się i zmuszone były do zatrudniania kilku drukarń, które ograniczały się wobec tego do wykonywania zamówień, wyrzekając się własnej działalności nakładowej. Z drugiej strony nakładca nie mógł już sam trudnić się sprzedażą i działał za pośrednictwem agentów podróżujących; zachowane w dosyć licznych okazach karty reklamowe tych przekupniów wędrownych z XV w. zawierały zwykle drukowane tytuły wydawnictw oraz dopisywany ręcznie adres kwatery, zajmowanej przez księgarza w danem mieście. Sprzedaż odbywała się w znaczniejszych ośrodkach intelektualnych i handlowych, zwłaszcza podczas jarmarków, któremi słynęły nade-wszystko Frankfurt nad Menem i Lipsk. W drugiej połowie XVI w. bierze początek ogłaszanie drukowanych wykazów książek, będących do nabycia na jarmarkach, które stanowiły pierwsze próby systematycznej rejestracji bibljograficznej. Pod koniec XVI w jarmark frankfurcki traci swoje dotychczasowe znaczenie na korzyść Lipska, który stopniowo uzyskuje przodujące stanowisko jako ośrodek handlu księgarskiego, a potem i działalności wydawniczej. W Paryżu na przestrzeni XVI w. powstało przeszło tysiąc przedsiębiorstw księgai skich, drukarskich i odlewniczych, zgrupowanych w Communaute des Imprimeurs et Librai-res, którą przetworzono w 1618 r. na Cham-bre Syndicale; w sto lat później (1715) powołano do życia urząd Directeur de la Li-brairie, jako naczelnego kontrolera obiegu książek wytwarzanych na miejscu i importowanych. Drukarstwo i k. włoskie, odgrywające tak wydatną rolę w XV wieku i w początku XVI go, podupadało wraz z utraceniem przez Wenecję jej stanowiska w handlu międzynarodowym, pomimo założenia tam w 1567 r. Collegio di Stampatori et Libarii; należenie do tej organizacji było z początku fakultatywne, później przymusowe; w 1604 r. przyznano jej stanowisko monopolistyczne, nadając prawo zamykania warsztatów utrzymywanych przez osoby postronne i konfiskaty ich wytworów. Księgarze niderlandzcy pozostawali najwierniejszymi klientami jarmarków frankfurckich aż po XVIII wiek, znakomite przedsiębiorstwa wydawniczo-księgarskie Plantynów i Elzewirów panowały na rynku od drugiej połowy XVI w. K. tamtejsze korzystało z nieograniczonej prawie wolności druku, co stwarzało możność wydawania wielu dzieł francuskich, angielskich, niemieckich, zakazanych w tych krajach. W Anglji wzmiankowany już cech pisarzy, założony w początku XV w., przetworzył się w 1557 r. na Stationers Company, posiadającą prawo wyłączności i nadzoru. Hurtowy handel książkami na jarmarkach niemieckich odby-