Magazyn66401

560

LITWA

nizacji duchowieństwa katolickiego miała wpływ rozstrzygający w tym okresie. Przewodził jej ks. M. Krupowicz, dr. Bistras i A. Stulginskas (ówczesny prezydent państwa). Chrześcijańska demokracja sprawowała rządy bądź samodzielnie, bądź w bloku z ludowcami. Konstytucja 1922 r. i ustawa o reformie rolnej z dn. 3. IV. 1922 r. — były głównem dziełem tego stronnictwa. Traciło ono stopniowo popularność wśród włościan z powodu demagogji, protekcjo-nalizmu i małej dbałości o potrzeby wsi.

Ludowcy, podobnie jak chrześcijańska demokracja, wyrośli z ideologji, utworzonej na początku ruchu odrodzenia narodowego, w końcu XIX w. Doszli do władzy raz jeden w 1926 r. Na czele stronnictwa stali: dr. K. Grinius, ówczesny prezydent państwa i premjer M. Sleżewicz. Stronnictwo to również pomawiane było o demagogję i brak wyraźnej linji programowej. Rząd ludowców zawarł w roku 1926 traktat z Sowietami na tle politycznem, oraz ugodę z mniejszościami narodowemi. Akty te przyczyniły się do utraty popularności rządu wobec rosnącego nacjonalizmu. Rząd ten wspierany był przez socjalistów.

Socjalna Demokracja była przy władzy, łącznie z ludowcami, przez 6 miesięcy w roku 1926. Poza tern trwała w opozycji. Grawituje do II Międzynarodówki i popiera idee niezawisłej, litewskiej, demokratycznej republiki. Program federacji z Polską i ludami bałtyckiemi nie był jej obcy. Przywódcami są: Czepiński, Pożełło, Bielski.

Narodowcy (Tautininkai), na początku byli nieliczni i pozbawieni wpływów. Umiarkowany program społeczny nie dawał im popularności w masach. Zwolennicy pracy organicznej: gospodarczej i kulturalnej. Zwalczają mniejszości narodowe (przede-wszystkiem polskość) i wpływy bolszewickie. Walory moralne i silna ideologja pozwoliły im przetrwać. W sejmie 1926 r. mieli 3 posłów (na 85). Przywódcy: Smetona, Waldemaras, ks. Tumas, ks. Mironas, Tu-belis.

Narodowcy wyzyskali zmęczenie włościan demagogją rządów uprzednich, niepopular-ność zbliżenia z Moskwą i liberalizmu wobec mniejszości narodowych. Przy udziale wojska z płk. P. Plechowiczem na czele — dokonali 17. XII. 1926 r. bezkrwawego zamachu stanu.

Prezydent — ludowiec K. Grinius ustąpił, a sejm 19. XII. 1926 r. wybrał na prezydenta państwa A. Smetonę. Pozostaje on do chwili obecnej na tem stanowisku (r. 1938).

6. Okres rządów autorytatywnych. Obecny ustrój państwa. Stronnictwo narodowców rządzi (1926—1938), opierając swą siłę na życzliwości włościaństwa, warstwy społecznie i gospodarczo dominującej. Polityka traktatowa, taryfowa, celna, kredytowa, drogowa, szkolna — ma na celu dobrobyt przeciętnej zagrody włościańskiej. Przemysł rolny i spółdzielczość rolnicza są szeroko popierane. Stronnictwo poza tem szuka popularności w wojsku.

Sejm rozwiązano w 1927 r. i do 1936 r. istniały rządy bezsejmowe. Prezydent Smetona oktrojował krajowi 15 maja 1928 r. nową konstytucję. Nie określa ona preklu-zyjnego czasu zwołania pierwszego sejmu i przelewa na głowę państwa i radę ministrów funkcje ustawodawcze w okresie nieistnienia izby ustawodawczej. Działalność innych stronnictw była stopniowo krępowana i wreszcie zupełnie zawieszona. Na L. obowiązuje system monopartji.

Prezydent republiki ma stanowisko nadrzędne i jest czynnikiem decydującym. Przeto system jego wyborów posiada niepospolite znaczenie. Są one pomyślane w sposób następujący: od 2. V. 1931 r. wprowadzono nową ustawę o samorządach tery tor jalnych. Cenzus wyborczy czynny posiadają płatnicy podatków (jakichkolwiek), urzędnicy i obywatele z wyższem wykształceniem. Administracja ma przemożny wpływ na kształtowanie się ciał wykonawczych samorządu, oraz na wybór wójtów i burmistrzów. Samorządy (rady powiatowe, gminne i miejskie) poza swemi właściwemi prawami posiadają dwa szczególne przywileje: 1) Wybierają co lat 7 „elektów" (1 na 20 tys. ludności), którzy dokonywują zkolei wyboru prezydenta państwa. W ten sposób 11. XII. 1937 r. prezydent Smetona został ponownie obrany na dawne stanowisko. 2) Wybierają kandydatów na posłów do sejmu (ustawa z roku 1936), na których dopiero głosuje ogół ludności w wyborach powszechnych. Na tych podstawach obrano w roku 1936 (po 9-letniej przerwie) nowy sejm. Rola jego jest bardzo ograniczona w obecnych warunkach politycznych.

Sejm uchwalił 11. II. 1938 r. nową (3-cią zkolei) konstytucję. L. nazwana w niej jest „republiką" z pominięciem dawnego określenia „demokratyczna". § 6 konstytucji orzeka, że Wilno jest stolicą L. Konstytu-