Magazyn66301

859

MAŁORUŚ — MANDATY

ją dopiero po ugodzie z Moskwą 1686:

.....wszystkiej Małej Rusi z tej strony

Dniepru¹*; w ugodzie hadziackiej 1658 natomiast czytamy tylko: „...z tej strony Dniepru**.

Literatura : Haliczer: Słownik Geograficzny. Tarnopol 1935. — Jabionotcmki: Dzieje Rusi południowej. Kraków 1912.

Józef Haliczer.

Man.

Wyspa, o powierzchni 572 km*, położona na północnej części morza Iryjskiego. Stanowi oddzielną jednostkę polityczną Zjednoczonego Królestwa. W roku 1931 liczyła 49 338 osób, czyli 8,6 na km². Ludność jest mieszaniną wszystkich elementów archipelagu i posługuje się narzeczem celtyckiem. Wyznaje religję protestancką nonkonformi-styczną. Rzeźbą i pochodzeniem wyspa podobna jest do pobliskiego pojezierza angielskiego; lecz klimat ma łagodniejszy i mniej opadów. Temperatura stycznia wynosi 5,3°, a sierpnia (najcieplej) 14,7°; wysokość opadów waha się w poszczególnych okręgach między 625—1550 mm. W roku 1936 było uprawnej ziemi 54,6%, pastwisk 27,5%, lasów około 14%. Z ziemi uprawnej przypadało pod wszelkie zboża 20,9%, w czem pod sam owies ponad 20 %, pod ziemniaki nieco nad 2%, pod okopowe pastewne 6,5%, a pod trawy 42,7%. Hoduje się wiele owiec, głównie dla wełny, wywożonej i przerabianej na wyspie w przemyśle domowym. Na 1 km* powierzchni rolniczo-hodowlanej przypadało w r. 1936 owiec 200, bydła 46,3, świń 9,5 i koni 7,8 sztuk. Z kopalin występują rudy ołowiu, miedzi i cynku, wartość produkcji kopalnej sięga 50 000 Ł.

Główne dochody wyspy płyną z turystyki. Turystyce służy żegluga stosunkowo bardzo wielka (w r. 1936 posiadano 49 stat ków o 33 102 t. b. i 96 łodzi rybackich), (w r. 1936 tonaż okrętów przybyłych osiągnął 1 122942 t. b.), koleje — 75 km — i tramwaje — 40 km.

Stolicą jest miasto Douglas liczące 19300 mieszkańców.

Walenty Winić.

Mandaty.

1. Historja powstania. 2. Przydział Mandatów. 3. Podstawy prawne Mandatów. 4. Charakter prawny i cechy Mandatów. 5. Mandaty A. a) Palestyna i Transjordanja; b) Syrja i Liban; c) Irak. 6. Mandaty B i C. 7. Sytuacja prawna Mandatów B i C. 8. Przynależność ludności Mandatów B i C. g. Stosunek do Ligi Narodów. 10. Ograniczenia mandatarjusza.

1. Historja powstania. W niedługim czasie po wybuchu wojny światowej kolonje niemieckie w Afryce i Oceanji zostały zajęte przez siły zbrojne aljantów. Dopóki wynik wojny był niepewny, zajęcie to miało charakter okupacji wojennej w rozumieniu art. 42—56 regulaminu haskiego. Z chwilą jednak, gdy klęska państw centralnych stała się oczywista i gdy odebranie okupowanych terytorjów stało się nieprawdopodobne, okupacja wojenna zmieniła swój charakter i przekształciła się w debellację, która w prawie narodów uchodzi za jeden ze sposobów nabycia suwerenności. Oczywiście, jest rzeczą niemożliwą podać ścisłą datę tej zmiany. W każdym razie 11. XI. 1918 r., t. j. w dniu zawarcia rozejmu, dawne kolonje niemieckie, prawem zdobyczy, znalazły się w ko-imperjum aljantów, pod ich suwerennością pro indiuiso.

Co się tyczy arabskich prowincyj Turcji, to sytuacja ich była odmienna. Wobec nie-uprawomocnienia się traktatu pokoju w Se-vres, prowincje te pozostawały pod okupacją aż do dn. 28. VIII. 1924 r., t. j. do chwili wejścia w życie traktatu pokoju lozańskiego z dn. 24. VII. 1923 r. Traktat ten nie zawiera artykułu analogicznego do art. 119 traktatu wersalskiego. Wobec tego Turcja nikomu tych prowincyj nie scedowała, tylko poprostu je opuściła. Stały się one terrae nullius i przekształciły się w państwa potencjalnie suwerenne.

Rzecz naturalna, że aljanci pragnęli zaanektować kolonje odebrane Niemcom. Było to jednał sprzeczne z głoszoną przez prezydenta Wilsona zasadą samostanowienia narodów. To też pod wpływem broszury gen. Smutsa p. t. „The League of Nations, a practical suggestion**, wydanej w r. 1918, zamieszczono w pakcie Ligi Narodów art. 22, zawierający zasady nowej, nie spotykanej dotąd w tej formie w prawie narodów instytucji Mandatów, mającej na celu opiekę nad dobrobytem i rozwojem kulturalnym ludności tubylczej, zamieszkującej

55*