Magazyn6 7201

968

MONGOLJA

stępuje ciągle naprzód. Mamy tu do czynienia z oscylacjami klimatu suchego i wilgotnego o amplitudzie mniej więcej ó6u lat. YV czasie maksimum posuchy przypada okres wielkich wędrówek koczowników. W poszukiwaniu paszy napierają oni na wschód ku Pacyfikowi i na zachód ku Atlantykowi. Ze stepów Azji środkowej pochodzą koń i wielbłąd. M. dała wreszcie kulturze rodzaju ludzkiego oswojonego renifera, narzędzie wojny i pokoju dla ludów leśnych.

Niektórzy historycy i lingwiści wskazują mniej więcej na dorzecze górnego Amuru i Selcngi jako na terytorjum, skąd wyszli Turcy i Mongołowie. Kiedy Mongołowie rozpoczęli swój bieg światoburczy pod wodzą Czyngiz chana, związani byli najściślej z Turkami pod względem dziejowym i kulturalnym a zmieszani pod względem etnicznym. Oddziela ich od Turków język i reli-gja buddyjska, przyjęta w tybetańskiej formie lamaizmu w w. XIII. Znamienną jest rzeczą, że w kulturze Mongołów mniej napotykamy form chińskich niż południowych

1    zachodnich—atlantycko-indyjskich. Wśród sprzętu grobów w Mongołj i w I w. po Chr. znajdujemy obok przedmiotów chińskich scytyjskie i heleńskie. Temi samemi drogami z zachodu szło potem do M. chrześcijaństwo nestorjańskie, które do końca w. XVI zdobywało wiele terenu w Azji środkowej i przenikało do Chin. Pismo Mongołów rozwinęło się z elenuntów tureckich i południowych, tylko kierunek (z góry na dół) wzięto od Chińczyków. Mongołowie pod względem językowym dzielą się na: i) wschodnich czyli Mongołów właściwych, w liczbie około i 800 000 dusz, 2) zachodnich czyli Kałmuków, których jest w Dżungarji 190000, nad jeziorem Kuku-nor 70 000, w okolicy Astra-chania 190000, 3) północnych czyli Burjatów w liczbie 290 000. Razem —

2    540 000 Mongołów.

Wyodrębnienie M. jako niepodległego państwa zaczęło się od rewolucji chińskiej w 1912. Już traktat petersburski między Rosją a Japonją (1910) zawierał, według oświadczenia J. Dillona, tajny paragraf, uprawniający Rosję do działań w M. W 1912 Żywy Budda w Urdze-chutuchta ogłosił się cesarzem M. Równocześnie wysłannik rosyjski w Urdze podpisał konwencję, mocą której Rosja miała pomagać M. w utrzymaniu autonomji. W porozumieniu z Rosją (1913) Chiny uznały autonomję M. ale jako suwerenną część państwa chińskiego. Obok tego Rosja zajmuje Urianchajski kraj, późniejszą republikę Tannu Tuwa. Po upadku caratu rząd chiński ogł >sił nieważność swojej i mongolskiej konwencji z Rosją, ale M. była faktycznie zajęta przez kozaków arguńskich. W lutym 1921 r. baron Ungern von Sternberg, uchodząc przed bolszewikami, obrał Urgę jako podstawę swoich przeciw nim działań i zmusił chutuchtę do ogłoszenia niepodległości M. Wnet jednak został przez Mongołów schwytany i wydany bolszewikom, którzy skazali go na śmierć w sierpniu 1921 r. Wojska sowieckie pozostały w M. Kiedy w 1924 r. umarł ostatni Żywy Budda, wybuchła w Urdze rewolucja, której następstwem było ukonstytuowanie się sowieckiej republiki mongolskiej. Zebrał się Wielki Churułtaj i w listopadzie 1924 r. uchwalił konstytucję w duchu komunistyczno-sowieckim. Wielki Churułtaj wybiera ze swego grona 30 członków — Mały Churułtaj, w istocie komitet wykonawczy, przed tamtym odpowiedzialny. W 1931 r. zniesiono starożytny podział na 5 ajmaków — plemion tworzących około 200 choszunów, a kraj podzielono na 13 jednostek gospodarczo - administracyjnych; jedna z nich, granicząca z Troickosawskiem jest obwodem rolniczym. Liczbę mieszkańców M. podają szacunkowo do 700000, w tern 90 000 Rosjan i 7 000 Chińczyków. Liczba ta nie obejmuje ani mnichów, ani niewolników. Według China Yearbook ilość niewolników dochodzi do 600000; ilość zaś mnichów według spisu 1918 r. wynosi około 480 000, razem M. liczyłaby zatem 1 780 000 mieszk. (Enc. Italiana). Statesman’s Yearbook 1936 r. podaje dla M. tylko 540000 mieszkańców. Mongolja zachowała do dzisiaj nietknięte prawie formy gospodarcze nomadów; dostarcza surowców hodowlanych i łowieckich — wełny baraniej i wielbłądziej, skórek źrebięcych i cielęcych, futer lisich, wilczych, borsuczych i tarabagano-wych, następnie łoju, kiszek i rogów. Główną rolę na rynku mongolskim grają Sowiety i Chiny. W 1929 r. obrót ze Sowietami wynosił 7,3 milj. rubli (przywóz) i 21,0milj. (wywóz), z Chinami 8,7 milj. i 6,0 milj. rubli.

M. wewnętrzna, chińska, obejmuje chińskie prowincje Ż e h o 1 (4 500 000 mieszkańców 1926 r.), Czahar (2200000),