Magazyn6601

182

PAKT CZTERECH — PAKT WSCHODNI

cyzja nie może być powzięta przez mocarstwa bez państwa zainteresowanego. Znany dziennikarz i polityk Henry de Jouvenel, który w styczniu 1933 objął na przeciąg pół roku stanowisko ambasadora Francji przy Kwirynale z misją zacieśnienia stosunków francusko-włoskich, rozpoczął na zasadzie uchwały z 10. IV. rokowania o doprowadzenie do skutku paktu czterech z odebraniem mu wszakże jego ostrza. Po długich rokowaniach i cofnięciu zastrzeżeń Małej Ententy (uchwała Stałej Rady z 30. V.) parafowany został 7. VI. w Rzymie w Pa-lazzo Venezia pakt między Włochami, Niemcami, Anglją i Francją, różniący się w istotnych punktach od pierwotnego projektu Mussoliniego z 18. III. Art. 1 mówił, że strony „będą się porozumiewały we wszystkich, dotyczących je, sprawach. Zobowiązują się czynić wszelkie wysiłki, dla prowadzenia, w ramach Ligi Narodów, skutecznej polityki współpracy ze wszystkiemi mocarstwami w celu utrzymania pokoju". W art. 2 strony zobowiązywały się badać metody i procedury, służące do zrealizowania art. 10, 16 i 19 paktu Ligi Narodów z tern wszakże zastrzeżeniem, że decyzje mogą być powzięte tylko przez regularne organy Ligi Narodów. Pakt zawarty był na lat 10 Tegoż jeszcze dnia 7. VI. francuski minister spraw zagranicznych Paul Boncour podał treść paktu do wiadomości posła czeskiego w Paryżu Osusky’ego, nadsyłając jednocześnie na jego ręce list, w którym stwierdzał, że „nie może być mowy o wprowadzeniu jakiejkolwiek sprawy rewizji, nie mieszczącej się w ramach ustalonych artykułem 19 paktu Ligi Narodów". W odpowiedzi, datowanej również 7. VI., poseł Osusky oświadczył, iż podziela pogląd rządu francuskiego, że „podpisanie tego traktatu nie będzie mogło w żaden sposób i w czemkolwiek naruszyć naszej (t. j. francusko-czeskiej) wspólnej polityki... że artykuł 2 traktatu... wyklucza rozpatrywanie zasady rewizji oraz konkretnych wypadków jej zastosowania..." Odmienne stanowisko zajęła Polska. Minister spraw zagranicznych Józef Beck oświadczył 8. VI. przedstawicielowi Polskiej Agencji Telegraficznej: „...żadne postanowienia, powzięte na podstawie tego paktu, które dotyczyłyby bezpośrednio lub pośrednio interesów Państwa Polskiego, nie będą miały dla Rządu Polskiego w żadnym wypadku mocy obowiązującej...".

Pakt czterech, spowodowawszy przed parafowaniem wiele trudności międzynarodowych, nie odgrywał następnie żadnej roli. Za próbę jego wskrzeszenia uważać można konferencję w Monachjum 28. IX. 1938, która oderwała Sudety od Czechosłowacji i oddała je Niemcom.

Literatura: Beck Józef: Przemówienia_t deklaracje, wywiady 1931—37. Warszawa 1938.— Lictionnaire Diplomatięue. Parts 1934. — Starzeweki Jan: Oblicza sprawy paktu czterech. „Polityka Narodów’\ 1933. — Slroński Słanizlatc: Pakt czterech. „Przegląd Polityczny1933. — Swrt«y of interna-twnal Affuire 1933. London 1934.

Janusz Palowski.

Pakt wschodni.

Po wycofaniu się Niemiec w październiku 1933 z konferencji rozbrojeniowej, Francja wznowiła zabiegi o zbudowanie systemu obronnego przeciwko Niemcom, opartego w głównej mierze na istniejących już sojuszach. Energiczną akcję w tym kierunku rozwijał Louis Barthou, mianowany w lutym 1934 ministrem spraw zagranicznych. W kwietniu Barthou odbył dla zbadania opinji zainteresowanych rządów podróże do Warszawy i Pragj, a 18. V. 1934 w rozmowie z Litwinowem w Genewie ustalił ogólne zasady wschodnio-europejskiego paktu wzajemnej pomocy. Plan paktu, uzupełniony podczas wizyty Barthou w Londynie 8 i 9. VII. 1934, przewidywał, że Polska, Niemcy, Rosja, Czechosłowacja i państwa bałtyckie zawrą układ, zobowiązujący je do nieudzielania poparcia państwu-napastniko-wi, a także do wzajemnych narad nad sposobami udzielenia pomocy państwu zaatakowanemu. Francja miała nie przystępować do paktu ogólnego, a tylko zawrzeć pakt wzajemnej pomocy z Rosją. Na skutek su-gestji angielskiej postanowiono rozszerzyć układ francusko-rosyjski przez zaproszenie doń jeszcze Niemiec tak, aby trzy te państwa wzajemnie gwarantowały sobie pomoc. Projekt paktu stracił więc pozornie swe ostrze antyniemieckie, a była to cena, jaką Barthou zapłacił za poparcie całości projektu przez Wielką Brytanję. Szerokie zainteresowanie Anglji paktem wywołało ogólne zdziwienie. 12. VII. 1934 ambasadorowie angielscy w Warszawie, Rzymie i Ber-