Magazyn6Q001

492

POLSKA

w ilości podwójnej w stosunku do ustawowej liczby członków izby poselskiej, ma prawo rozwiązj wania izby poselskiej i senatu w pewnych warunkach, oraz prawo veto wobec uchwał sejmowych. Izba poselska miała powstawać na zasadzie obowiązującej ordynacji wyborczej z 28. XI. 1918, senat zaś miał się składać w trzech czwartych z osób, wybranych przez sejmiki wojewódzkie i radę miasta Warszawy, pozostała czwarta część zaś miała być powoływana przez sam senat z pośród mężów, którzy położyli poważne zasługi dla narodu.

Rząd projektu Ankiety nie uznał za swój, a złożył go tylko komisji konstytucyjnej sejmu, jako materjał do dyskusji. Natomiast rząd zgłosił „deklarację konstytucyjną", którą 6. V. 1919 uzasadniał na posiedzeniu sejmu minister spraw wewnętrznych Stanisław Wojciechowski. Deklaracja, wzorująca się archaicznym językiem i obfitością maksym moralnych na konstytucji 3-go maja, była pod względem formy prawnej jak i treści zbudowana wadliwie. Wybór Naczelnika Państwa oddawała deklaracja głosowaniu powszechnemu ludności, a w miejsce senatu proponowała utworzenie Straży Praw, złożonej z trzydziestu członków mianowanych przez Naczelnika Państwa celem badania uchwał sejmowych pod względem ich sformułowania i zgodności z konstytucją.

Sejm odniósł się do deklaracji bardzo krytycznie, a poszczególne kluby zaczęły składać własne projekty, z których najbardziej charakterystyczny był projekt wniesiony przez stronnictwo ludowe Wyzwolenie, a uzasadniany przez posła Juljusza Po niatowskiego. Według tego projektu, zatytułowanego „Podstawa ładu Rzeczypospolitej Polskiej" „ostateczną władzą jest ogół polski..., by nie było w Polsce rządzących i rządzonych, lecz by rządzeni rządzącymi byli".

Dopiero po dyskusjach nad projektami klubów wniósł gabinet Paderewskiego 3. XI. 1919 własny projekt rządowy; oparty on był na projekcie Ankiety z wyjątkiem wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, który miał się dokonywać drogą plebiscytu, z wyjątkiem sprawy senatu (utrzymana miała być Straż Praw w innym składzie) oraz samorządu. Gabinet Leopolda Skulskiego uchwalił 19. I. 1920 wprowadzić do projektu rządu Paderewskiego zmiany, dotyczące utworzenia senatu i wyboru Prezydenta przez sejm i senat.

Wszystkie te projekty zostały przedyskutowane przez komisję konstytucyjną sejmu, która opierając się na tym materjale opracowała własny projekt i wniosła go na plenum sejmu 8. VII. 1920. Projekt ten był najbardziej zbliżony do projektu rządu Skulskiego; wprowadzał senat, złożony z 70 członków, wybranych przez sejm z poza jego grona, z przedstawicieli województw i sześciu największych miast, z przedstawicieli wyznań, prezesów Sądu Najwyższego i Trybunału Administracyjnego i wreszcie przedstawicieli Naczelnej Izby Gospodarczej.

Praca sejmu nad konstytucją przerwana 16. VII., została podjęta na nowo 25. IX. po odparciu najazdu. Najwięcej trudności nastręczała sprawa utworzenia senatu, instytucję tę bowiem namiętnie zwalczały stronnictwa lewicowe, domagając się parlamentu jednoizbowego, jako jedynie zgodnego rzekomo z ustrojem demokratycznym. Większość komisji wraz z generalnym referentem Edwardem Dubanowiczem zgadzała się na coraz dalej idące ustępstwa w zakresie uprawnień senatu i jego składu, aby tylko do ustawy konstytucyjnej wprowadzić samą instytucję lub też jej pozory. Pomimo zastosowanej obstrukcji ugrupowań lewicowych taktyka ta znalazła oddźwięk u pia-stowców i socjalistów, którzy wdali się w targi ze zwolennikami senatu, aby, jak mówiono, „wybić tej bestji jak najwięcej kłów". To też wprowadzano do pierwotnego projektu zmiany w składzie senatu, z którego usunięto wirylistów i przedstawicieli samorządu, a oparto go tak jak izbę poselską na głosowaniu powszechnem podwyższając tylko cenzus wieku o lat cztery (z 21 na 25) dla prawa wyborczego czynnego, i o lat 5 (z 25 na 30) dla prawa wyborczego biernego. Zmniejszono również prawa senatu, który nie mając inicjatywy ustawodawczej mógł wnosić jedynie zmiany do projektów ustaw, uchwalonych przez izbę poselską; większość zaś, którą sejm mógł zmiany te odrzucać zmniejszono z */₀ na ¹¹/,₀. Zarazem wbrew tradycjom konstytucyjnym dawnej Rzeczypospolitej nazwę sejmu przyznano jedynie izbie poselskiej. Ustalono następnie wybór Prezydenta Rzeczypospolitej wzorem francuskim przez Zgromadzenie Narodowe t. j. przez obie