page0056

48

Sayn-Wittgenstein — Sącz Nowy

dla siebie i swego potomstwa nazwisko Sayn und Wittgenstein. Jeden z jego następców hrabia Ludwik Sayn und Wittgenstein podzielił przed śmiercią, swe posiadłości w r. 1607 między trzech swych synów i tak powstały trzy linije domu: Sayn-Wittgenstein-Berleburg, Sayn-Wittgenstein-Sayn i Sayn-Witt-genstein-Hohenstein, z których tylko jeszcze pierwsza i ostatnia istnieją.

Sayous (Piotr Andrzej), spółczesny uczony francuzki, urodził się w Genewie z rodziny protestanckiej 1808 r. Po ukończeniu nauk wyższych w ro-dzinnem mieście został przełożonym miejscowego kollegijum. W 1846 roku otrzymał posadę w ministerstwie wyznań i oświecenia. Od r. 1859 jest pod-dyrektorem wydziału wyznań akatolickich. Z prac jego drukiem ogłoszonych znaczniejsze są: Voyage dam les Alpes (Genewa, 1834); Eludes litteratres sur Caltin (tamże, 1838); Histoire de la litterature franęaise d V etranger (1861 tom. 2), dzieło uwieńczone przez akademiją; le Dix-huitieme sieele d l'etranger (1861 tom. 2). Nadto zebrał i wydał Memoires et correspondame de Mallet w 2 tomach, ważne do dziejów rewolucyi francuzkiej.

Sazawa, miasteczko w królestwie Cześkiem, nad rzeką tegoż nazwiska, pamiętne klasztorem benedyktynów, którzy nabożeństwo odprawiali w języku słowiańskim i w nim pisane księgi zbierali i przepisywali, założony w r. 1032 przez księcia czeskiego UJryka (Oldrzicha). Pierwszym opatem tego klasztoru był święty Prokop, spowiednik owego księcia. W roku atoli już 1066 książę Spitigniew II część tych mnichów wygnał wraz z opatem, na którego miejsce osadził jakiegoś niemea; w roku zaś 1096 książę Brzetysław II wygnał resztę benedyktynów słowiańskich i zastąpił ich łacińskimi z klasztoru brzew-nowskiego.

Sazawa, jedna z większych rzek w królestwie Cześkiem, wpadająca do Wełtawy (po niemiecku Moldau), niegdy tocząca złoty piasek. Od miasteczka Kacowa płynie pięknemi wzgórzami. W starodawnym poemacie czeskim „Sąd Libuszy” jest już wspomniana w słowach: „Księżna poleca wyprawić posły... po Strzeżybora z nad świętnej Sazawy.” W nurtach tej rzeki 1422 r. wojska cesarza Zygmunta poniosły wielką klęskę w ludziach przez załamanie się lodu, podczas zwycięzkiej bitwy Jana Ziżki pod Brodem niemieckim.    Ad. N.

Sążeń, miara długości rossyjska, zawierająca 3 arszyny, czyli stóp 7; równa się 7 stopom angielskim, 2,13356 metra, prawie 7,4082 stopy warszawskiej, 6,798 stopy pruskiej. Sążeń sześcienny jest prawną jednością miary na drzewo, oprócz niego używa się w tym celu ³/₄ i ^a/₄ sażenia sześciennego.

SąCZ Nowy, SandeHa, Neue-Sandetz, miasto niegdyś w południowej części w^rojewództw^ra Krakowskiego, obecnie w Galicyi, obwodzie Sądeckim, blisko Starego Sącza, pomiędzy Dunajcem a uchodzącą doń Kamienicą, w pięknem położeniu, na wzgórku. Wacław, król czeski, książę krakowski i sandomierski, r. 1294 nabywszy od kapituły krakowskiej wieś Kamienicę, pozwolił Bertoldowi, wójtowi, założyć tam miasto pod nazwą Sącz Nowy. Osadę nową obdarzył prawem niemieckiem i dobrze wyposażył. Miasto wzrastające handlem, r. 1365 przez Kazimierza Wielkiego policzone zostało do rzędu sześciu miast małopolskich, które wysyłały obranych przez króla rajców, składających najwyższy trybunał dla miast małopolskich. Obywatele polscy roku 1370, Ludwika, nowoobranego króla, ztąd do Krakowa odprowadzili. Roku 1376 szlachta sandomierska i krakowska, przyjmowała tu królową matkę Elżbietę, w imieniu Ludwika, na rządczynię Polski powołaną. Po śmierci Ludwika r. 1383 zjechali się tu panowie polscy na przyjęcie Jadwigi; ale królowa Elżbieta przez Sędziwoja, wojewodę kaliskiego, zaprosiła ich ztąd do Koszyc. Na-