page0058

48

jąć wrażenie, ale jej reakcya, która się mierzy podług otrzymanego wrażenia, nie potrafi nigdy dać tej samej odpowiedzi na znaki różne, tworzące różne wrażenia. Więc nie materya daje odpowiedź na mowę, ale pierwiastek pojedynczy, odbierający wrażenia tej rzeczy niemateryalnej, którą nazywamy stosunkiem między pojęciami a dźwiękiem głosowym , ten sam pierwiastek porównawczy, którego interwencyę uznaliśmy w sądach i rozumowaniach.

Inny przykład, w którym zjawiska objawiają się w odwrotny sposób. Czytam np. w jakiejkolwiek historyi: „Hetman waleczny, powrócił z wyprawy do domu i tam umarł¹'. To, że „umarł", zostawia mię prawie nieczułym. Ale kiedy czytam, że umarł na polu walki, poświęcając się dla ojczyzny: serce mi bije, może łza ciśnie się do oczu. To słowo „umarł" wstrząsnęło całą moj \ istotą; przeszło aż do szpiku kości A to dlaczego? Dla czego byłem spokojny przed chwilą, a dla czego teraz nie mogę powstrzymać mojego podziwu? Słowa są te same, intonacya nie mogła zmienić doznanego wrażenia, bo milcząc czytałem. Ten sam organ był zmodyfikowany w tenże sam sposób i powinien w masie mózgowej wywołać toż samo wrażenie. Otóż materya schwytana na gorącym uczynku przekraczania swych własny h praw. Niech ktoś usiłuje wyjaśnić tę tajemnicę inaczej, jak przez działanie siły transcendentalnej, która widzi to, czego nie widzi materya. Nigdy tego nie dokaże! Widziałem więc coś w tern „urna rł^u. Widziałem

http://rcin.org.pl