page0075

67

Scaliger — Scarlatti

zytności, które zbadał przy pomocy wybornej pamięci i prawie własną pracą, nie był jednak wolny od samolubstwa i chełpliwości, a prócz tego surowy był i niesprawiedliwy w sądzie dla drugich. Jako badacz przyrody szczególniej gwałtowne miewał spory z Cardanusem, i jako filolog z Erazmem, przeciwko którego Ciceroniamis napisał dwie ostre mowy. Z filozoficznych pism jego zasługują na wzmiankę: De subtilitate (Par. r. 1557 i Hanau 1647 r.) i De sa~ pientia et beatitudine (Genew. 1573 r.). Nie bez wartości dla fizyki i historyi naturalnej są jego kommentarze do Hippokratesa De insomniis (Lion, 1538 r.); do Arystotelesa De płantis (Par. 1556 i Marb. 1598 r.) i do Thoefrasta De cau-sis plankirum (Lyon, 1566 i 1584 r.). Racyjonalne obrobienie języka łacińskiego przedsięwziął on w dziele Decausis Hnguae laflnae (Lyon 1540, Genew. 1580 i Heidelb. 1623) r.), a wielką sławę w swoim czasie zjednało mu dzieło Poeiices. sive de arte poetiea (Lyon r. 1561 i częściej) chociaż zaprzeczają mu smaku sądu. — Sk&liger (Józef Justus), syn poprzedzającego, również znany jako filolog i prócz tego założyciel poprawnej chronologii, urodź, 4 Sierpnia 1540 r. w Vgen, z rzadką wytrwałością pośw ięcał się w fiordeaux a później w Paryżu nauce klassycznych i wschodnich języków, lecz opuścił Francyją^ bo z powodu przejścia na wiarę protestancką nie mógł w ojczyźnie otrzymać posady i wr. 1593 został profesorem nauk wyzwolonych w Leydzie, które wykładał aż do śmierci swojej w d. 21 Stycznia 1609 r. nastąpionej. Zarozumie-niem i przekonaniem o słuszności zdania przewyższał jeszcze ojca swojego, a w obrabianiu wielu starożytnych pisarzy, mianowicie Ausoniusa (Lejda, 1575 r. i później), CatnlPa, Tibuh a i Propercyusza (Par. 1577), Manliusza (2 tomy, Par. 1579), tak zw anych Cafalecta Wirgiliusza (Lyon, 1573j, Festu-sa (Par. 1573 i 1584), Varron’a (Par. 1573 i później), Cezara (Leyda, 1608) i tragika Seneki (Leyda, 1611), po większej części śmiałej krytyce hołdował. Prawdziwą jednak zasługę położył w napisaniu dzieła: De emendatione tempo-rum (Par. 1583); pierwszy bowiem wprowadził zupełny i według pewnych zasad uporządkowany system chronologii, wynalazł okres Juljański i tym sposobem był niejako twórcą tej umiejętności. Wykryte przez siebie innych pomyłki poprawił później w Thesaurus temporum, complectens Eusebii Pamphili chroń iron (2 toiny, Leyda, 1606; 2 wyd. Augsb., Amst., 1658 r.) Także dziełem swojem De re numnria (Leyda 1606) zwrócił uwagę na ważność nauki o monetach. Przeciwnie małą poetyczną wartość mają jego Poemata (Leyda 1615); jego Epintolae (Lyon, 1627) dają obiaz ówczesnego świata uczonego. Wkrótce po jego śmierci Js. Casaubonus wydał jego Opimcula varia (Far. 1610), później Tan Faber Skaligerana (Gron. 1659 i Kopen. 1667).

Scarlatti (Alexander, kawaler), pod względem harmonii największy może z mistrzów włoskich, i znakomity kompozytor kościelny, kapelmistrz przy dworze neapolitańskim, ur. r. 1658 w Neapolu (w^edle innych r. 1659 w Trapani). Szczegóły życia jego mało są znane. Wiadomo tylko, że kształcił się w Rzymie pod Carissimfm (ob.). Hassę i Jomelli uważali go za największego kompozytora kościelnego i teatralnego. W r. 1680 został kapelmistrzem nadwornym elektora bawarskiego, i po raz pierwszy Niemców z włoską obeznał operą. Później udał się do Wiednia a ztąd do Rzymu, skomponowawszy wiele dzieł dla Kościoła i sceny, żył w Neapolu i kształcił młodych uczniów, do któ-iych należeli Hassę, Leonardo Leo, Porpora, Vinci i inni. Grywał obok tego wybornie na harfie. Zmarł w Neapolu r. 1728 (według innych 1726). Pozostawił mnóstwo motettów i około 200 mszy. Z kompozycyj jego kościelnych, niektóre godne stanąć obok dzieł Palestriny; jak oratoryjum: I dolori di Maria

5#